Wolfgang Petritsch, është diplomati i përfshirë në kohërat më të rëndësishme në Kosovë. Ai erdhi në Kosovën e 16 vjetëve të pasluftës. Ai ka qenë mysafir i emisionit “Rubikon” në KTV.

Më poshtë mund ta lexoni të plotë intervistën e diplomatit austriak dhënë KTV-së.

Rubikon: Çfarë ju solli në Prishtinë këtë herë?

Petritsch: Ka kaluar shumë kohë që atëherë dhe sigurisht kam qenë këtu në Prishtinë dhe në Kosovë shumë herë që nga ajo kohë. Por, kësaj radhe pata një ftesë nga Akademia Diplomatike, që e organizoi një konferencë, një seminar në Pejë, ku unë e hapa konferencën me një fjalim që kishte të bënte me situatën jashtë Kosovës dhe si ndikon kjo në Kosovë. Unë isha atje me kolegen time të dashur Rosemary Dicarlo dhe me personalitete tjera të shquara, që treguan se ka interes të madh për Kosovën, në mënyrë që të bëhet përparim. Mendoj se veçanërisht institucionet shtetërore, sikurse është Ministria e Jashtme, luajnë rol shumë të rëndësishëm për përparimin që duhet bërë. Kosova tani është në një situatë ku duhet të përforcojë kontaktet e saj ndërkombëtare, pasi miqtë, si edhe skeptikët, po binden që të mbështesin atë që e kanë arritur Kosova dhe Serbia. Dhe në fakt këtë po përpiqesha t’ua shpjegoja diplomatëve të rinj, shërbyesve të rinj publikë.

Rubikon: Siç treguat, ju vini shpesh në Kosovë dhe a shihni ndonjë ndryshim apo përparim që po bëhet? Si e vlerësoni Kosovën sot?

Petritsch: Sot erdha nga Peja dhe sigurisht isha i interesuar për ta parë se si ka ndryshuar vendi. Në fakt, shumicën e herëve kur e kam vizituar Kosovën, kam qenë në Prishtinë. Këtë herë pata mundësi të shoh edhe zonat rurale, kalova nëpër shumë fshatra e qyteza që i njihja nga aktivitetet e mia të kaluara këtu, si Malisheva dhe shumë pjesë e fshatra të tjerë. Dhe dua të them se është bërë përparim i madh. Duket sikur po ndodhë një bum i ndërtimeve, shumë shtëpi po ndërtohen, ka shumë pika karburanti dhe shumë hotele të mrekullueshme dhe jo vetëm në Prishtinë, por edhe jashtë saj, nëpër qytete tjera si Peja. Dhe ky është një fakt që flet për një dinamikë të madhe te njerëzit në këtë vend. Këto janë themele të rëndësishme për zhvillimin e mëtutjeshëm të ekonomisë së Kosovës, që është shumë e rëndësishme, si dhe për të fituar njohje nga bashkësia ndërkombëtare e në veçanti nga Bashkimi Evropian, sepse Kosova është vend evropian dhe një ditë ajo do të bëhet pjesë e Bashkimit Evropian.

Rubikon: Sigurisht, ka edhe shumë gjëra të tjera, të cilat do të doja t’i diskutoja me ju, rreth çështjeve që po ndodhin përreth Kosovës dhe në Kosovë, por pasi keni qenë ndërmjetësues në bisedimet në Rambouillet dhe pastaj i dërguar special i BE-së gjatë luftës në Kosovë, do t’ia nisim me dialogun që po zhvillohet midis Kosovës dhe Serbisë për normalizimin e marrëdhënieve. Si e shihni përparimin e bërë në këtë dialog?

Petritsch: Kjo është shumë e rëndësishme për ekzistencën e Kosovës. Ky dialog me Serbinë do ta përcaktojë të ardhmen dhe mirëqenien e këtij vendi. Arritja e mundshme e pajtimit në këtë konflikt historik midis shqiptarëve etnikë dhe serbëve etnikë është me rëndësi. Kjo nuk ka të bëjë vetëm me vendin, mendoj se mënyra se si trajtohet minoriteti nga shumica ka shumë rëndësi. Dhe në këtë drejtim mendoj se kemi bërë përparim të madh, duke nisur nga Rambouillet dhe pas saj. Dhe pastaj edhe marrëdhëniet e Kosovës me shtetet fqinje dhe për pjesën e Ballkanit Perëndimor, Serbia është shteti më i madh dhe partneri më i rëndësishëm për të ardhmen ekonomike dhe politike. Ju do të jeni së bashku në Bashkimin Evropian, kështu që puna në drejtim të përmirësimit të marrëdhënieve midis Beogradit dhe Prishtinës është bërthama, kjo është çështja më e rëndësishme që s’mund të zgjidhet nesër, por që ka perspektivë të gjatë, por çdo ditë duhet të punohet dhe kjo është shumë e rëndësishme.

Rubikon: Siç e përmendët ju, keni qenë ndërmjetësues në bisedime të ndryshme gjatë luftës, por edhe në këtë dialog, çështjet që po diskutohen janë çështje që kanë të bëjnë me Kosovën, pasi Serbia edhe 7 vjet pas shpalljes së Pavarësisë nga Kosova dhe pasi rreth 110 shtete nga mbarë bota e kanë njohur Kosovën, që është bërë anëtare e shumë organizatave ndërkombëtare, Serbia ende është e vendosur për të mos e njohur Kosovën dhe kjo çështje i shqetëson shumë kosovarë, ngaqë Serbia ende përpiqet ta bllokojë të ardhmen e Kosovës, duke ua vështirësuar jetën dhe duke u përpjekur ta izolojë Kosovën, dhe të gjitha këto çështje po diskutohen 16 vjet pas përfundimit të konfliktit.

Rubikon: 16 vjet sigurisht që janë kohë e gjatë për jetën e një personi në njërën anë. Kurse në anën tjetër 16 vjet janë relativisht një periudhë e shkurtër në histori.

Petritsch: 16 vjet në marrëdhëniet midis… ose më lini ta them kështu, që nga koha e Rambouillet, ku Beogradi nuk ishte i gatshëm ta nënshkruante një marrëveshje, që do të sillte garanci për Jugosllavinë e atëhershme se Kosova do të mbetej pjesë e Jugosllavisë, nuk u nënshkrua, në atë kohë ishte rreth autonomisë, por që sigurisht pas tri vitesh do të duhej të organizohej një konferencë rreth të ardhmes së Kosovës dhe për marrëdhëniet e së ardhmes midis Beogradit dhe Prishtinës, sidoqoftë marrëveshja nuk u nënshkrua. Tani ndodhi një ndryshim historik në Beograd rreth dy vjet më parë, kur u kuptua se kjo nuk mund të vazhdojë më. Vetëm kujtojeni, për shembull Vuk Jeremiq, që para pak vitesh ishte ministër i Jashtëm, i cili po udhëtonte nëpër botë, duke u përpjekur të shpjegojë në favor të rikthimit të Kosovës në Jugosllavi, që më vonë ishte vetëm Serbi, bile as Mali i Zi nuk ishte i gatshëm të qëndronte në Jugosllavi dhe së bashku me Serbinë. Tani kishim një ministër të Jashtëm, që ishte në Beograd, që ishte shumë me rëndësi për këtë fillim të diçkaje që unë do ta quaja fillimi i pajtimit. Dhe e kemi kryeministrin, zotëri Vuçiqin, që e ka të qartë se Kosova është diçka e jashtme dhe që nuk është më pjesë e Serbisë, në terma praktikë, por sigurisht që njohja formale është ende e largët. Ky është një proces, të cilin duhet ta kuptojmë dhe që është i rëndësishëm. Kështu që sigurisht në njërën anë unë e kuptoj shqetësimin se cili do të jetë rezultati përfundimtar, por mund t’ua them një gjë, sa kohë që Kosova dhe institucionet e Kosovës dhe të Serbisë, për aq kohë sa këto bashkëpunojnë, sado e vështirë të jetë, sa kohë që të ketë përparim, bashkësia ndërkombëtare, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por mbi të gjitha Bashkimi Evropian, do ta mbështesin. Dhe ka vija të kuqe shumë të qarta për ato që mund të ndodhin dhe për ato që nuk mund të ndodhin, kështu që unë besoj se drejtimi është ai i duhuri, por në anën tjetër ju duhet të keni durim dhe të punoni përditë për ta përmirësuar situatën.

Rubikon: Skeptikët e dialogut në Kosovë e shohin këtë proces si diçka që do ta risjellë ndikimin e Beogradit brenda territorit të Kosovës dhe me mundësi që Beogradi të ndërhyjë në çdo vendim të madh në Kosovë dhe de facto të kemi ndarje të veriut të Kosovës, me perspektivë për ndarje edhe formalisht në një situatë të re gjeopolitike në Evropë.

Petritsch: Mendoj se ky është një shqetësim i tepruar. Para së gjithash më duhet të them se nuk ka të bëjë me ndërhyrjet e ndërsjella, ose ndoshta me ndikim nga njëra anë. Është më shumë rreth asaj se si do t’i rregulloni marrëdhëniet. Është e qartë që shqiptarët janë të shqetësuar për fatin e shqiptarëve që jetojnë në Serbi, për shembull. Kosova ka marrëdhënie të afërta me Shqipërinë. Gjithashtu nganjëherë ka shqetësime edhe rreth të drejtave të njeriut atje dhe nëse ata janë të barabartë. E njëjta sigurisht vlen edhe për Serbinë. Qeveria e Serbisë dhe shumë serbë, janë sigurisht shumë të shqetësuar, qartësisht për serbët që jetojnë këtu, por gjithashtu edhe për monumentet kulturore që janë këtu. Një prej burimeve më të rëndësishme të identitetit serb gjendet këtu në Kosovë. Kështu që një politikan i zgjuar duhet të mendojë me trurin e fqinjit, pra ju jeni të lidhur nga historia, nga konflikti dhe hapi tjetër duhet të jetë të lidheni nga marrëdhënia e formalizuar. Kjo do të ishte një bazë e mirë për të ndërtuar pajtimin eventual. Ky do të ishte hapi i ardhëm i madh historik. Dhe me fillimin e dialogut në Bruksel, mendoj që është një fillim i mirë, por nuk duhet të presim shumë gjatë, por duhet të provojmë të bëjmë çfarëdo që munden Kosova, Prishtina dhe Beogradi, për t’i zgjidhur këto çështje, që në të shumtën janë teknike. Sigurisht ka edhe politike, por në fund, nëse keni mendje racionale dhe thoni në rregull kjo çështje mund dhe duhet të zgjidhet dhe nëse ka vullnet të mirë gjithçka mund të arrihet.

Rubikon: Por, duke e thënë këtë, po flasim 20 vjet pas arritjes së një tjetër marrëveshjeje të rëndësishme dhe historike, të cilën ju e njihni shumë mirë, që është marrëveshja e Daytonit, që mundësoi ndaljen e luftës në Bosnje dhe për ta krijuar Bosnjën që është sot. Dhe frika më e madhe në Kosovë është që ne do të përfundojmë si Bosnja, që sot, 20 vjet pas marrëveshjes së Daytonit, Bosnja ende konsiderohet shtet jofunksional dhe me perspektivë për t’u ndarë së paku në dy pjesë. Kështu që a është Serbia duke u përpjekur ta krijojë një Republika Srpska brenda Kosovës dhe për këtë ta ketë bekimin e Bashkimit Evropian, që Kosovën do ta bënte një tjetër Bosnje?

Petritsch: Ju e keni avantazhin që përvoja e Bosnjës është shumë e përzier për Bashkimin Evropian dhe për bashkësinë ndërkombëtare. Në njërën anë, Daytoni e ndali luftën, por kushtetuta e Daytonit nuk është një bazë e mirë për zhvillim paqësor dhe për një Bosnje e Hercegovinë përparimtare. Kjo është pranuar deri tani dhe atje duhet të ndodhë diçka. Por në anën tjetër, Bosnje e Hercegovina është shumë më komplekse se sa Kosova.

Rubikon: Por, çfarë nëse pas 10 vjetësh, njerëzit të vinë e të ulen në studio televizive dhe të thonë që diçka duhet të bëhet edhe këtu, pra këtë herë duke folur për Kosovën, pas ndonjë marrëveshjeje historike me Serbinë?

Petritsch: Nuk do të ndodhë asgjë sa i përket një ndarjeje të mëtutjeshme. Mund ta garantoj se Bosnje e Hercegovina gjithmonë do të mbetet një shtet. Ajo që s’mund ta garantoj është nëse do të ketë një reformë fondamentale të kushtetutës së Daytonit dhe më e rëndësishmja, a do të thonë politikanët e gjeneratës së re se kemi nevojë të bashkëpunojmë. Dhe kjo është edhe një pjesë e përgjegjësisë për shumicën në Kosovë. Nëse kosovarët vendosin të bashkëpunojnë dhe meqë ra fjala po shoh shumë sinjale pozitive, dhe këtë ua detyron edhe kushtetuta, dhe çfarëdo të kishim vendosur në Rambouillet, ose në proceset e mëvonshme, gjithçka çon në drejtimin që ju nuk jeni një shtet i përbërë vetëm nga shqiptarë etnikë. Këtu ka një pakicë shumë të rëndësishme serbe dhe ju do të gjykoheni nga fakti se sa mirë trajtohet pakica. Kjo vlen njësoj edhe për Serbinë, kur flasim për hungarezët në Vojvodinë, ose për shqiptarët në pjesën jugore të Serbisë. Kudo nëpër Evropë, një prej principeve më të rëndësishme të Evropës së bashkuar, të Bashkimit Evropian, është se si trajtohen pakicat. Dhe në shumë shtete të Bashkimit Evropian situata është në shumë mënyra më e keqe se këtu në Kosovë. Për shembull, romët e kështu me radhë, në disa vende të Bashkimit Evropian, nuk trajtohen mirë. Dhe këto qeveri janë nën presion të vazhdueshëm nga Brukseli për të bërë diçka për këtë. Pra e shihni që ju nuk jeni i vetmi vend që përballeni me sfidën e të mosqenit të vetëm, ndoshta Sllovenia është i vetmi vend i tillë. Unë vet jam nga pakica sllave në Austri. Ne u desh të presim nga viti 1955 deri më 2011, që paragrafi i fundit i traktatit shtetëror, që e solli pavarësinë dhe lirinë në Austri më 1955, të përfundonte.

Rubikon: Pra keni pritur më shumë se 50 vjet, më shumë se gjysmë shekulli.

Petritsch: Pra u desh një kohë e gjatë, në një shoqëri relativisht të mirë si Austria dhe në një shtet shumë demokratik si Austria, ku kishim luftë deri në vitin 1945, por pastaj na u desh një kohë shumë, shumë e gjatë. Kështu që kjo s’do të thotë që edhe ju duhet të bëni njësoj dhe të prisni aq gjatë, sepse ne e dimë nga Austria që, duke e zgjidhur këtë problem, Austria e çliroi veten. Tani është në një situatë më të mirë si ekonomike ashtu edhe politike dhe me një prestigj më të mirë ndërkombëtar, tani që pakicat në Austri trajtohen mirë. Kështu që mësimi për gjithë shtetet e Ballkanit Perëndimor duhet të jetë që kualitetin e një shteti e përcakton mënyra se si trajtohen pakicat. Dhe kjo vlen për të gjitha shtetet e rajonit, sepse këtu në secilin vend ka shumë pakica dhe që prej shpërbërjes së Jugosllavisë, pakicat kanë qenë problem. E njëjta ka ndodhur me Austrinë pas vitit 1918, sepse në Perandorinë Austro-Hungareze nuk ka pasur gjithmonë tensione midis grupeve të caktuara etnike, por vetëm atëherë kur lindën kufijtë midis shteteve, filluan problemet. Kështu që për ta parë këtë si një të arritur kryesore, duhet të bëhet përparim në trajtimin e pakicave dhe kjo është me shumë rëndësi. Dhe gjithashtu procesi i Brukselit është pjesë e kësaj. Kështu që, si me fqinjët, veçanërisht me Serbinë, vendosja e marrëdhënieve të mira do t’ju çlirojë që të fokusoheni në atë që është më e rëndësishmja, e sigurisht kjo është ekonomia. Pra, përmirësimi i bizneseve, i ekonomisë, për të siguruar punë për 70 për qind të të rinjve që nuk kanë punë, për t’u integruar më shumë në Evropë. Për integrimin e Ballkanit Perëndimor si të tillë është parakusht për integrim në Bashkimin Evropian.

Rubikon: Si e shini përfundimin e këtij dialogu që po vazhdon? Sepse një tjetër shqetësim është se njerëzit nga jashtë e shohin se problemet midis Serbisë dhe Kosovës nuk kanë përfunduar ende, dhe nëse duan të investojnë në Kosovë duhet të presim për të parë se çfarë do të ndodhë. Pra, po flas për njerëz që nuk janë shumë të përfshirë dhe nuk e dinë situatën mirë, kështu që nëse kjo vazhdon kështu për shumë vite do të krijojë jostabilitet ekonomik dhe gjithçka që ka të bëjë me mirëqenien e njerëzve që jetojnë këtu. Kështu që a e prisni ndonjë afat të fundit, apo ndonjë konkluzion konkret nga ky dialog, kur do të duhet të themi mjaft, Serbia duhet ta njohë Kosovën dhe të vazhdojmë përpara?

Petritsch: Mendoj që dialogu nuk duhet të përfundojë kurrë. Edhe pasi të arrihen marrëveshjet formale, ju duhet të vazhdoni me dialogun. Dhe kjo është shumë e qartë. Por, në anën tjetër, sigurisht, është e domosdoshme të ketë përparim. Dhe në rastin e dialogut, unë shoh nga të dyja anët nevojën për të qenë të gatshëm për kompromise, kudo që kjo është e mundshme. Sigurisht që ju e keni një strukturë të qartë, kështu që marrëveshja e Brukselit është e qartë sa iu përket të gjitha çështjeve. Tani ka të bëjë më shumë me interpretimin e saj. Serbia së fundmi pohoi se ka pasur një takim shumë interesant me kryeministrin dhe ata thanë pse Bashkimi Evropian nuk e kupton që tani është koha për të ecur përpara. Pse Mali i Zi i ka hapur 18 kapituj, e Serbia asnjë? A jemi kaq shumë prapa? Sigurisht jo, por janë këto probleme që duhet zgjidhur. Dhe një gjë duhet ta mbajmë në mendje, se vetëm kur Serbia të ecë përpara, Kosova mund ta ndjekë nga pas, sa iu përket integrimeve. Kështu që, siç e thashë më parë, ju jeni shumë të lidhur, ju pëlqeu juve apo jo, kështu është. Kështu ka qenë edhe Austria në të kaluarën. Kështu që liria dhe sovraniteti i vërtetë janë vetëm atëherë kur keni zgjidhje politike për çështjet më të vështira që janë në tavolinë të Bashkimit Evropian.

Rubikon: Por, a duhet thënë se Serbia do të ecë përpara kur ta njohë pavarësinë e Kosovës, sepse po ecën drejt Brukselit, ku 23 shtete anëtare e kanë njohur tashmë sovranitetin e Kosovës? A duhet ky të jetë një kusht për Serbinë për të hyrë në BE?

Petritsch: Por, në këtë mënyrë Serbia mund të vijë në Bruksel dhe të thotë se jo të gjitha 28 shtetet anëtare e kanë njohur Kosovën, pse duhet ta njohim ne? Kështu që sa i përket kësaj, unë mendoj se është përgjegjësi e Bashkimit Evropian, e Brukselit, dhe shteteve anëtare, që vërtet ta kuptojnë se kjo do të ndodhë. Arsyet tjera në të shumtën e rasteve janë arsye të brendshme. E dini, në Spanjë kanë Kataloninë, Greqia ka probleme tjera dhe kështu me radhë. Këto janë çështje ku ju mund të loboni, por ju nuk mund të jeni faktor vendimtar në njohje.

Rubikon: Këto 5 shtetet që nuk e kanë njohur nuk e kanë pasur Kosovën pjesë të territorit të tyre dhe në kushtetutë nuk e trajtojnë Kosovën si pjesë të territorit të tyre ose si problem të brendshëm. Serbia e bën këtë. Kështu që si mundet një shtet që pohon se është i përgjegjshëm ta ketë një shtet tjetër që njihet ndërkombëtarisht, siç është Kosova, si pjesë të veten dhe të pohojë se ka vlera evropiane?

Petritsch: Sigurisht që kjo është një pyetje shumë e mirë dhe ne duhet të merremi me këtë. Mendoj se ky është një proces për t’i bindur dhe për të pasur argumente të mira dhe mbi të gjitha për t’u treguar atyre që janë në mëdyshje, jo vetëm Serbisë, por gjithashtu edhe anëtarëve tjerë të Bashkimit Evropian, për t’iu thënë në rregull, le ta gjejmë një zgjidhje pragmatike. Mendoj se njohja formale do të ndodhë në një etapë të vonshme. Për këtë arsye, ju duhet të bëni përparim sa më shpejtë që të jetë e mundur dhe kjo do t’ju ndihmojë gjithashtu edhe në njohjet ndërkombëtare dhe nga Bashkimi Evropian. Dhe, në anën tjetër, sigurisht është e qartë që për Serbinë është shumë e vështirë, për një pjesë të Serbisë që është shumë e lidhur historikisht me identitetin e saj, do t’ju duhet kohë e gjatë se nganjëherë një pjesë e identitetit tuaj mbetet jashtë shtetit tuaj. Merreni Rusinë për shembull. Perandoria e parë ruse ishte në Ukrainë, por Rusia e Gorbachevit vendosi që ta linte Ukrainën të pavarësohej. Nuk u tha se Ukraina nuk mund të shkëputet, sepse Kievi ishte vendi ku ishte perandoria e parë ruse. Por, ai ishte një vendim pragmatik. Ky sigurisht që është një proces shumë i gjatë dhe ju duhet ta kuptoni këtë, ju duhet ta pranoni këtë. Dhe, siç e thashë, ju duhet të keni shumë kujdes se si e trajtoni pakicën serbe, gjithashtu edhe pakicat tjera dhe gjithashtu edhe monumentet, dhe kjo ka shumë rëndësi për ta parë se Serbët ndjehen si në shtëpinë e tyre. Sepse Kosova gjithashtu është edhe “domovina” (vendi) i serbëve. Kështu që kjo është e rëndësishme, që ta zgjeroni perspektivën tuaj. Dhe e di që pas një lufte të tillë për çlirim, që ka ndodhur këtu, kjo është shumë e vështirë për kosovarët, por është më e lehtë.

Rubikon: Por, Kosova është duke e bërë këtë.
Petritsch: Pikërisht.

Rubikon: E ka kushtetutën, ku ka diskriminim pozitiv për serbët, ka ligje të cilat nuk mund të ndryshohen pa dy të tretat e votave dhe pa votat e komuniteteve, kështu që janë marrë disa masa për ta siguruar këtë.
Petritsch: Ju jeni shumë përpara, duke iu falënderuar ndihmës nga bashkësia ndërkombëtare dhe standardeve të Bashkimit Evropian dhe këto standarde duhet të plotësohen edhe nga shtetet tjera në rajon. Po flas për Serbinë, për Maqedoninë, për Bosnjën, që kanë ende shumë probleme dhe Bashkimi Evropian duhet t’i ndihmojë. Por, më duhet të them, duke marrë për shembull Bosnjën, Qeveria e Serbisë tani është shumë më e gatshme që ta pranojë dhe ta respektojë shtetin e Bosnjës dhe Hercegovinës. Ata nuk po e mbështetin më ndarjen.

Rubikon: Presidenti i Serbisë e ka një pikëpamje pak më ndryshe për të gjitha këto çështje.

Petritsch: Kjo sigurisht është edhe një luftë e brendshme, por kryeministri, që është politikani më i popullarizuar në Serbi, e ka një linjë të qartë. Qartësisht konsekuenca është se si mund ta mbështesni sovranitetin e Bosnjës, ku gati 50 për qind e popullatës janë serbë dhe të mos e mbështesni sovranitetin e shtetit të Kosovës? Pra, kjo do të nxiste diçka në të cilën Serbia nuk është e interesuar, për shkak të pjesës jugore të Serbisë, pra kjo nuk do të ishte një ide e mirë. Çfarë do të ndodhte me hungarezët, nëse Hungaria do të fillonte diçka të tillë, kështu që është në interes të secilit shtet në rajon që kufijtë të mbesin ashtu siç janë dhe mendoj se kjo është një siguri e mirë sepse prapa saj qëndron Bashkimi Evropian.

Rubikon: Zotëri Petritsch, keni qenë të përfshirë në ndaljen e konflikteve, së pari në Bosnjë e pastaj në Kosovë, por nga ajo që e kemi parë së fundmi, është tymi i luftës në rajon, incidenti i Kumanovës. A mendoni se rajoni është stabil, apo ende po merremi me fantazmat e së kaluarës?

Petritsch: Mendoj se në përgjithësi, duke folur politikisht, rajoni është stabil, gjithashtu duke iu falënderuar NATO-s, SFOR-it dhe KFOR-it, është arritur kjo, por në anën tjetër, siç mund ta shihni në rastin e Kumanovës, sa lehtë situata mund të shpërthejë dhe sa e brishtë është ende situata, sepse ekstremistët nga të gjitha palët kanë ndikim të madh në situatën në përgjithësi. Për shkak të brishtësisë, brishtësisë ekonomike, brishtësisë politike, kemi një situatë ku duhet të jemi jashtëzakonisht vigjilentë sa i përket asaj se çfarë bëjmë me fqinjët, si flasim me ta dhe për bashkëpunim, gjithashtu për bashkëpunim në çështje të sigurisë. Kjo është shumë e rëndësishme, sepse ju duhet të bëheni, i gjithë rajoni duhet të shndërrohen në ofrues të sigurisë. Ju duhet ta kuptoni, që ju vetë, të gjitha shtetet, nuk po them vetëm Kosova, por të gjitha shtetet në rajon duhet t’i bashkojnë forcat në mënyrë që ta vazhdojnë dhe ta përhapin sigurinë për njerëzit. Ballkani Perëndimor ende ka një imazh negativ në Evropën Perëndimore dhe kur ndodh diçka si në Kumanovë kthehen të gjitha, lufta, konflikti, spastrimi etnik, krimi i organizuar, terrorizmi. Kështu që duhet ta dini se një incident i tillë, kushdo të jetë përgjegjës për të, le të jetë politik apo krim i organizuar, unë nuk e di, shpresoj se do të ketë një hetim transparent për atë që ka ndodhur dhe të mos kemi vetëm fajësime të ndërsjella, sepse kjo nuk ndihmon asgjë, por në fund kjo është një pjesë shumë e rëndësishme, për ta garantuar, për ta kuptuar se ju keni përgjegjësi rajonale gjithashtu, sepse edhe ju prekeni nga çfarë ndodh në secilin shtet. Ballkani sërish do të shihet si një rajon që ende nuk është i qetë.

Rubikon: Si e vlerësoni situatën në Maqedoni? Nga perspektiva e shumë njerëzve dhe aktorëve ndërkombëtarë, ky vend po lëviz drejt një shteti gjysmë diktatorial, ku Gruevski po përpiqet të kontrollojë gjithçka.

Petritsch: Në njëfarë mënyrë, këtu është ndikimi i Rusisë. Shumë politikanë duan të bëhen si Putini, të jenë autoritarë, të vendosin vet, që nuk kanë nevojë për parlament, që mund të vendosin vet dhe kjo nuk është një mënyrë e mirë për të bërë politikë, sepse kjo është krejtësisht e kundërt me vlerat e Bashkimit Evropian në përgjithësi, me vlerat perëndimore dhe me vlerat universale. Demokracia është një shtyllë shumë e rëndësishme e shoqërisë njerëzore. Por, në anën tjetër e kemi ndikimin e Kinës, ndikimin e Rusisë dhe politikanët thonë, unë dua të jem si ai, nuk kam pse të pyes, nuk kam pse të bëj kompromise dhe mund të bëj çfarëdo që dua. Dhe në Maqedoni ky është një trend, që është shumë shqetësues. Ky duhet të vëzhgohet dhe deri tani është duke u vëzhguar nga Brukseli dhe gjithashtu edhe nga Washingtoni me shumë shqetësim. Atje duhet të ndodhë edhe diçka nga jashtë, për shembull është ende problemi i pazgjidhur i emrit, pse një vend nuk mund ta quajë veten ashtu siç vendos? Dhe sigurisht marrëdhëniet midis dy komuniteteve etnike, sllavo-maqedonasve dhe shqiptarëve etnikë. Mendoj se marrëveshja e Ohrit e vitit 2001, ishte diçka historike. Maqedonia ishte në prag të luftës civile, kështu që kjo ishte një e arritur historike për Bashkimin Evropian, me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara. Tani për shkak të problemit të emrit dhe për shkak të përkeqësimit të situatës ekonomike, ne po e shohim një rrëshqitje në drejtim të autoritarizmit. Unë gjithashtu do të doja ta shihja opozitën në parlament, nuk është ideja që të bojkotohet një institucion demokratik dhe vërtetë dua ta shoh Greqinë që të thotë në rregull, ne do ta gjejmë një kompromis, ne jemi të gatshëm për kompromis. Dhe sigurisht që ka propozime dhe asnjë problem, ju e dini këtë nga dialogu i Brukselit, asnjë problem nuk është i pazgjidhur, gjithçka mund të zgjidhet nëse ekziston vullneti i mirë nga të gjitha palët. Unë tani jam më shumë i shqetësuar për situatën në Maqedoni sesa që jam për situatën në Bosnjë. Fatkeqësisht, mendoj se të dyja këto shtete nuk janë duke bërë përparim në drejtimin e duhur dhe ky është një problem i vërtetë që e shoh në tërë rajonin dhe që gjithashtu e prek edhe Kosovën.

Rubikon: Tani ka fjalë nëpër Maqedoni, sipas të cilave, ndoshta problemi i emrit nuk është se ata duan ta kenë vetëm si dëshiron qeveria në Shkup, por ata nuk duan ta zgjidhin këtë problem, sepse duan të luajnë me dy karta, me Brukselin dhe Washingtonin dhe me rolin në rritje të Moskës. Ju e përmendët Putinin në një krahasim tjetër, por ndikimi i Rusisë po rritet vazhdimisht në këtë pjesë të Evropës. Kështu që a mendoni se ata e kanë një synim të tillë?

Petritsch: Fatkeqësisht, problemi i emrit ka qenë në tavolinë për shumë vite dhe sa më shumë kohë kalon dhe problemi nuk zgjidhet, ai bëhet gjithnjë e më shumë pjesë e politikës së përditshme. Manipulimi i popullit, qytetarëve të Maqedonisë me problemin e emrit është shumë problematik, siç janë edhe monumentet që po ndërtohen atje. Ky nuk është zhvillim i mirë, ata po merren me një histori që nuk ekziston në mënyrën se si po prezantohet. Ky është një lloj i kërkimit për identitet, që është legjitim, por duhet të shkojë në drejtimin e duhur dhe nuk duhet të ndërtohet në mite, për shembull. Dhe kur instrumentalizohet politikisht, atëherë është shumë keq. Kështu që kjo është një situatë vërtet urgjente që duhet të zgjidhet për këto çështje. Sa i përket problemit të emrit, duhet të hiqet dorë nga argumenti se ne nuk mund të punojmë, nuk mund të zhvillohemi ekonomikisht, për shkak të emrit që nuk është zgjidhur ende. Dhe kjo nuk bën kështu, sepse njëra nuk është e lidhur me tjetrën. Sigurisht nuk mund të ketë stabilitet, përderisa Greqia e kundërshton fuqishëm emrin, kështu që ka një pjesë të përgjegjësisë dhe Bashkimi Evropian, që duhet të bëjë diçka, për interes të vetin, sepse siç e thashë, marrëveshja e Ohrit e vitit 2001, është një e arritur e madhe në rajon.

Rubikon: Le t’i kthehemi Kosovës dhe kujtimeve të konfliktit. Një tjetër çështje, që është një çështje e madhe në Kosovë, është pritja për krijimin e Gjykatës Speciale, që do të merret me krimet e bëra nga shqiptarët gjatë dhe menjëherë pas luftës në Kosovë. Kjo pritet të votohet në Parlamentin e Kosovës, por nëse nuk i merr votat e mjaftueshme, thuhet se çështja do të shkojë në OKB dhe atje të bëhet një tribunal. Si e komentoni këtë?

Petritsch: Mendoj se në të kaluarën janë bërë gabime dhe qeveritë e Kosovës nuk e kanë bërë një propozim të tyrin, se si të merremi me krimet e dyshuara të luftës. Sigurisht ishte ICTY-ja që u mor me disa personalitete të mëdha në këtë çështje, por gjithmonë është mirë të merrni iniciativë vet dhe të jeni pro-aktivë. Në rregull, kjo nuk ndodhi dhe tani jemi në një situatë pas UNMIK-ut dhe tani me EULEX-in, ta kemi një situatë ku kemi një presion të jashtëm për të bërë diçka. Ju sërish do të udhëhiqeni, do të drejtoheni nga gjykatës të jashtëm. Tani për tani nuk shoh një zgjidhje të mirë për Kosovën. Mendoj se situata është shumë e avancuar, kështu që parlamenti duhet të vendosë në favor të kësaj gjykate, por unë shpresoj që pas këtij vendimi, qeveria do të hyjë në bisedime me BE-në me ELUEX-in, në mënyrë që ta kenë një plan për të ardhmen. Kjo duhet të jetë një çështje e brendshme, siç është rasti me Bosnjën, ku unë isha njëri prej atyre që krijoji Gjykatën Shtetërore, me një dhomë speciale për krimet e luftës. Sigurisht atje është ende e pranishme bashkësia ndërkombëtare, por ne tashmë kemi partnerë lokalë atje dhe ky është modeli boshnjak, që e përdorim në fusha të ndryshme këtë kombinim. Por, synimi duhet të jetë që ju ta merrni përgjegjësinë vetë për këtë.

Rubikon: 16 vjet pas luftës, ne tani po flasim se pasi e patëm ICTY-në, pastaj gjykatësit dhe prokurorët e UNMIK-ut, tani i kemi gjykatësit dhe prokurorët e ELUEX-it dhe tani po flasim për një tjetër gjykatë me ndërkombëtarë, që ka për synim ta bëjë punën ashtu siç duhet. Por, çfarë nëse edhe pas pesë vjetësh ne të themi, në rregull ata nuk e bënë atë që duhej. Duhet t’ia nisim sërish nga fillimi! Dhe kjo kështu do të vazhdojë përgjithmonë.

Petritsch: Unë e kuptoj që teorikisht kjo mund të ndodhë, por unë nuk besoj se bashkësia ndërkombëtare ka interes për ta tejzgjatur këtë, por ka nevojë për nga qasja pro aktive nga ana e Kosovës, që të thonë ne duam ta marrim këtë në duart tona. Dhe shpresoj që kjo të përdoret për të bërë progres në reformimin e gjyqësorit, në implementimin e ligjit dhe rendit. Shumë njerëz nëpër Evropën Perëndimore janë ende të shqetësuar që ka ende shumë dëshmitarë që jetojnë me frikë dhe që nuk janë të gatshëm që të dëshmojnë dhe kjo është një atmosferë që është përcaktuese për një sistem gjyqësor të mirë dhe demokratik. Kështu që duhet të punohet në këtë aspekt dhe kjo do të inkurajojë bashkësinë ndërkombëtare të thotë, në rregull, tani është koha t’ua dorëzojmë përgjegjësitë.

Rubikon: Siç e dini, ambasador Petritsch, ka pasur shumë krime të kryera gjatë luftës, janë rreth 10,000 njerëz që janë vrarë nga forcat serbe gjatë luftës, a kanë dhënë përgjegjësi dhe a janë dënuar mjaftueshëm njerëz për ato që u janë bërë shqiptarëve të Kosovës gjatë luftës?

Petritsch: Definitivisht jo. Mendoj se kjo çështje ende pret për t’u zgjidhur. Unë do t’u bëja apel fuqishëm të dyja palëve që të mos e lënë këtë çështje t’ju ikë. Pas vitit 1945, ishte tribunali i Nurnbergut, por që atëherë kanë ndodhur shumë gjëra tjera dhe vetëm së fundmi ishte rasti i një 95-vjeçari, ish-roje burgu, i cili u përball me drejtësinë. Këto gjëra nuk harrohen, kjo duhet të kuptohet, dhe këtë e kemi parë edhe në Bosnjë, ku kemi shumë procese gjyqësore që po vazhdojnë të merren me këtë temë, sepse njerëzit nuk harrojnë. Kur ka ndodhur një krim, ku është prekur familja ime, le të jetë ky rast shqiptar apo serb, kjo do të mbetet pjesë e familjes dhe do të kalohet nga gjenerata në gjeneratë dhe nuk do të harrohet, vetëm nëse e trajtoni si çështje dhe vetëm nëse e gjeni një mënyrë për t’u marrë me të. Në njërën anë me gjyqësor dhe anën tjetër me procesin e pajtimit, të faljes, të të kuptuarit, por kjo sigurisht është një rrugë e gjatë dhe ju nuk mund të kërkoni nga viktimat që të falin kaq lehtë. Për këtë duhet kohë dhe para se të arrijë kjo kohë, ju duhet ta përdorni gjyqësorin për t’i zgjidhur këto çështje.

Rubikon: Një tjetër frustrim i njerëzve që jetojnë në Kosovë është izolimi nga Evropa, sepse siç e dini, Kosova është i vetmi shtet në Evropë, që nuk ka liberalizim të vizave. Si e shihni zhvillimin e këtij procesi?

Petritsch: Është një gabim i madh nga ana e Bashkimit Evropian që nuk i ka dhënë liberalizim të vizave Kosovës. Mendoj se gjithçka që rregullohet është më e mirë se njerëzit që lihen të jetojnë jashtë Evropës, sepse Bashkimi Evropian dëshiron që Kosova t’i bashkohet, kjo do të marrë shumë kohë, por ndërkohë njerëzit jetojnë, ata vjetrohen, njerëzit duan të jenë pjesë e Evropës dhe liberalizimi i vizave sigurisht që ka kontribuuar në Moldavi dhe në shumë shtete tjera. Sigurisht që situata dhe atmosfera ndryshon, tani për shembull, javën e kaluar në Samitin e Rigës, Ukraina priste ta merrte liberalizimin e vizave, por nuk e mori. Është e qartë që situata atje është ndryshe, atje kishte luftë.

Rubikon: Kjo nuk mund të krahasohet me Ukrainën tani.

Petritsch: Këtu kemi një situatë relativisht të qetë, por ajo që dua të them është se skepticizmi në Evropë po rritet dhe sigurisht që eksodi masiv i pak muajve më parë gjithashtu nuk ishte i dobishëm. Por, në anën tjetër, është sinjal se nëse e rregulloni nuk do të keni njerëz që ilegalisht i kalojnë kufijtë dhe e shkelin ligjin. Kështu që kjo duhet të shihet si domosdoshmëri, dhe unë shpresoj sinqerisht që kjo të ndodhë së shpejti.

Rubikon: Pasi që keni qenë shumë të lidhur dhe keni punuar me njerëzit në rajon, shumica e tyre janë ende në politikë, si në Kosovë, ashtu edhe në Serbi, dhe pak a shumë edhe në Bosnjë. A mbani ende kontakte me këta njerëz, me kë flisni kur vini në rajon?

Petritsch: Po, është një gjë dhe kjo është miqësia. Miqësi në mënyrë ballkanase, por gjithashtu edhe respekt. Dhe tani gjithçka është mrekullueshëm. Mendoj që kjo është humbur në shoqëritë moderne. Këtu është ajo ndjesia që nëse keni ndonjë mik, nëse keni bërë diçka që është vlerësuar, mbetet këtu përgjithmonë. Të qenit në Kosovë, në Bonjë apo në Serbi, kudo ndihem, si ta them, që njerëzit e mirë mbesin njerëz të mirë, dhe ata e vlerësojnë atë që e kam bërë.

Rubikon: Si i shihni njerëzit që dikur kanë luftuar për pozitat e tyre ose që kanë luftuar për shtetet e tyre, dhe tani janë politikanë ose liderë në këtë, siç e quajtët edhe ju, rajon stabil?

Petritsch: Pas luftës, pas konfliktit gjithmonë ka probleme, sepse zakonisht luftëtarët janë të suksesshëm kur kanë një synim. Në politikën demokratike duhet ë keni perspektivë më të gjerë. Disa ia kanë dalë disa jo, sipas mendimit tim, si në Kosovë, si në Bosnjë, dhe ky mbetet problem. Si të tejkalohet mentaliteti i konfliktit, si të tejkalohet armiqësia, armiku, sepse ju nuk e shihni atë si partner potencial, por së pari e shihni si armik nga e kaluara, dhe kjo qartësisht e kufizon të menduarit tuaj dhe fokusin në ditën e përditshme, në domosdoshmëritë se si të krijohet një jetë më e mirë për të gjithë, dhe kjo vërehet në të gjitha shoqëritë pos konfliktuoze, duhen disa gjenerata që ta çlirojnë veten nga shpirti u luftimit dhe nga ushtria të koncentrohen në ekonomi, në politikë, për të bërë politikë të mirë, për ta përmirësuar ekonominë, për ta kuptuar që njerëzit mund ta jetojnë një jetë të qetë.

Rubikon: Ambasador Petritsch ishte një privilegj i vërtetë që ju pata në studio, ju faleminderit shumë.

Petritsch: Ju faleminderit juve.