Përfaqësuesi në Parlamentin Evropian (PE) Tonino Picula vlerësoi se në kontekstin e tensioneve gjeopolitike dhe jostabilitetit në rajon, Perëndimi nuk po heq dorë nga qasja “mos u tund” në Ballkan.
Picula, përndryshe raportues i përhershëm i PE për Malin e Zi që nga tetori 2019 dhe shef i grupit punues për Ballkanin Perëndimor që nga janari 2020, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë se “Serbia dëshiron të kompensojë humbjen e Kosovës duke rritur ndikimi i saj në vendet fqinje, mbi të gjitha në Mal të Zi dhe Bosnje-Hercegovinë, që ndikoi në hiperpolarizimin e viteve të kaluara”.
“Qeveritë në Serbi mund të ndryshojnë më shpesh se më parë, por i vetmi që përcakton drejtimin dhe ritmin është Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq dhe ai është praktikisht i pazëvendësueshëm, pasi ai dhe partia e tij janë rritur në çdo pore publike, ekonomike dhe jeta mediatike në Serbi”, tha Picula.
REL: Si e vlerësoni politikën e jashtme të Qeverisë së Malit të Zi, e cila ende formalisht është në linjë me politikën e Brukselit, edhe pse një pjesë e madhe e qeverisë në thelb nuk i ndajnë ato vlera (qëndrimi ndaj Kosovës, Srebrenicës , Rusi)? A mund të jetë ky problemi?
Picula: Unë do të thosha se solotimi gjithnjë e më i shpeshtë i politikanëve individualë, të cilët haptazi i përkasin ose janë të ndikuar kryesisht nga forcat proruse dhe të Vuçiqit në Mal të Zi, shkakton ngritjen e vetullave dhe shqetësimin. Në rastin e mohimit të gjenocidit në Srebrenicë, do të shtoja se ato gjithashtu shkaktojnë zemërim. Veprime të tilla mund të bëhen një problem më serioz për Podgoricën nëse ato zhvillohen në një matricë dominuese të aktiviteteve të politikës së jashtme të Malit të Zi. Shpresoj se qeveria aktuale nuk do të devijojë në atë drejtim, sepse mund të ketë pasoja të rënda, ndoshta të paparashikueshme, si për reputacionin euroatlantik të Malit të Zi, dhe sigurisht për ritmin e procesit të anëtarësimit në BE.
REL: Ju keni folur shpesh për ndikimin e Serbisë në ngjarjet politike në Mal të Zi. Në çfarë drejtimi mund të shkojnë gjërat nëse kemi parasysh përbërjen e qeverisë së re atje dhe prioritetet gjithnjë e më të qarta të politikës së jashtme, por edhe rritjen e ndikimit të saj në Malin e Zi në vitet e fundit?
Picula: Qeveritë në Serbi mund të ndryshojnë më shpesh se më parë, por i vetmi që përcakton drejtimin dhe ritmin është Aleksandar Vuçiq dhe ai është praktikisht i pandryshueshëm, pasi ai dhe partia e tij janë rritur në çdo pore të jetës publike, ekonomike dhe mediatike në Serbisë. Në përgjithësi, Serbia dëshiron të kompensojë humbjen e Kosovës duke rritur ndikimin e saj në disa vende të tjera fqinje, kryesisht në Mal të Zi dhe Bosnje-Hercegovinë. Në këtë drejtim, ka pasur një rritje të vazhdueshme të ndikimit të Beogradit në Mal të Zi gjatë viteve të fundit, veçanërisht menjëherë para dhe pas ngjarjes që, le të themi, tregoi ndryshime tektonike, përkatësisht zgjedhjet parlamentare të gushtit 2020. Dhe fatkeqësisht, pikërisht për shkak të fenomenit të ndërhyrjeve të huaja, jemi dëshmitarë të trazirave të mëdha politike, tensioneve, le ta themi hapur – hiperpolarizimi në vitet e fundit. E gjithë kjo, natyrisht, ndikoi në ngadalësimin e rrugës së Malit të Zi drejt anëtarësimit në BE.
REL: Në një intervistë, kur flisnit për Malin e Zi, keni përdorur përkufizimin “kishë e politizuar dhe politikë e klerikalizuar”. A është ky një problem thelbësor në Mal të Zi, duke qenë se ndikimi i Kishës Ortodokse Serbe (KPS) po rritet vazhdimisht, jo vetëm në politikë, por edhe në arsim, kulturë dhe media?
Picula: Ndikimi i SPC-së në Malin e Zi sot definitivisht mund të analizohet dhe shikohet më shumë nëpërmjet rolit të saj politik sesa nëpërmjet aktiviteteve të saj fetare. Mjafton të kujtojmë rregullimin e qeverisë së koalicionit të parë pas humbjes elektorale të Partisë Demokratike të Socialistëve (DPS). Prandaj do të thosha se KPS, me mbështetjen aktive të shtetit serb, ka rritur ndjeshëm ndikimin e saj tashmë të madh vitet e fundit dhe nuk heq dorë nga promovimi i agjendës së saj politike, në dëm të shtetësisë malazeze dhe partneriteteve proatlantike të Podgoricës.
REL: Nëpërmjet KOS-it, Serbisë dhe entitetit Boshnjak-Hercegovinez Republika Srpska vjen ndikimi rus, i cili ka përfaqësuesit e tij në qeverinë malazeze. Kryeministri Milojko Spajiç tha në Komisionin e Politikës së Jashtme të Parlamentit Evropian në mes të prillit se “ndikimi rus në Mal të Zi është në nivelin më të ulët historik” dhe se “askush nuk ka një megafon në parlament me një axhendë pro-ruse”. A e nënvlerëson qeveria ndikimin rus në Mal të Zi?
Picula: Unë besoj se ato deklarata, të ndërtuara kryesisht për një audiencë dhe skenë ndërkombëtare, nuk pasqyrojnë gjendjen e vërtetë të punëve. As komuniteti ndërkombëtar nuk është naiv, ndaj besoj se ato deklarata u kuptuan më shumë si përpjekje për të paraqitur një situatë më të dëshirueshme se ajo që ekziston objektivisht. Situata definitivisht nuk është rozë, BE-ja është e vetëdijshme për ndikimin e aktorëve mediatikë – dezinformues dhe politikë – që promovojnë sistematikisht narrativën ruse. Atje kemi gjithçka, nga ndjenjat anti-ukrainase te anti-NATO, te minimi i besimit të qytetarëve në të gjithë BE-në në institucionet demokratike. Protagonistët e asaj skene dezinformimi në BE, ta themi qartë, nuk janë vetëm disa skaje opozitare, por ka edhe pushtetmbajtës në disa shtete anëtare.
REL: Nga Brukseli, madje edhe nga SHBA-ja, më shumë ka lavdërime se sa kritika për Qeverinë e Malit të Zi. Si e vlerësoni atë marrëdhënie?
Picula: Perëndimi nuk po heq dorë nga koncepti i mbrojtjes së stabilitetit me çdo kusht. Prandaj më pëlqen ta quaj atë pjesë të zyrtarëve dhe pjesëve të administratës së Brukselit “kleri i stabilokracisë”. Por e njëjta gjë ndodhi edhe në kohën e ish-qeverisjes së DPS-së. Shumë kritikë nga pala progresive dhe pro Malit të Zi thanë edhe atëherë se BE dhe SHBA po mbronin qeverinë me çdo kusht. Duket se kjo vazhdon edhe sot, sepse qasja “mos valle” në Ballkan është një prioritet i caktuar për ta në këtë kontekst të situatës së paqëndrueshme në rajon dhe tensioneve gjeopolitike në skenën botërore. Pikërisht për këtë, p.sh., tolerojnë shpërthimet e dukës çetnike në krye të Kuvendit të Malit të Zi, si dhe arratisjet mohuese rreth rezolutës për Srebrenicën, apo votimin për Kosovën në Këshillin e Evropës.
REL: Autoritetet në Mal të Zi presin që në qershor vendi të marrë një IBAR pozitiv (vlerësimi i përmbushjes së standardeve të përkohshme në kapitujt 23 dhe 24 – që kanë të bëjnë me sundimin e ligjit). Sa ndikuan ngjarjet e paqëndrueshme rajonale dhe globale që kriteret e BE-së të jenë më të buta dhe që Mali i Zi ta marrë atë pavarësisht se nuk i plotësonte të gjitha kushtet e përcaktuara?
Picula: Nuk do të thosha se ka pasur ndonjë lehtësim të konsiderueshëm të kritereve, por mendoj se është krijuar një momentum që çdo vend kandidat duhet ta përdorë me mençuri në kontekstin e marrjes së IBAR. Do të ishte keq nëse Mali i Zi do të ndalej atje, çdo hap pozitiv përpara duhet të jetë motivim për punë të mëtejshme në reforma, pa të cilat nuk mund të bëhet hapi kryesor drejt anëtarësimit në BE.
REL: Sa e përkushtuar është qeveria aktuale për përmbushjen e standardeve për emancipimin e shoqërisë dhe sa për të pasur akses në fondet financiare të Brukselit?
Picula: Para së gjithash, kjo pyetje duhet parë dhe analizuar në kuadrin e prioriteteve të qeverisë aktuale. Është prioritet hyrja në BE si një komunitet me vlera demokratike apo ekskluzivisht bashkimi me një komunitet që miraton bujarisht burime të mëdha financiare. Nuk duhet harruar se BE-ja nuk është vetëm një treg i përbashkët, por edhe një bashkësi vlerash, por edhe ndarje e disa rreziqeve. Megjithatë, një numër i madh vendesh këmbëngulin në respektimin e të ashtuquajturave themele, sepse shumica në BE nuk synojnë të përhapin koncepte joliberale dhe një mënyrë autokratike të qeverisjes brenda komunitetit. Dhe mendoj se çdo kandidat për anëtarësim duhet para së gjithash të kujdeset për të dërguar mesazhin e duhur, që forcat shoqërore pro-evropiane të emancipohen në procesin e anëtarësimit dhe jo të forcohen tendencat autokratike.
REL: Zgjedhjet për Parlamentin Evropian vijnë së shpejti. Nëse do të ketë një fuqizim të së djathtës në ato zgjedhje, si do të ndikonte kjo jo vetëm në Malin e Zi, por edhe në rajon, me gjithë paqëndrueshmërinë e tij politike?
Picula: Për mendimin tim, pyetja themelore është nëse interesi i ripërtërirë në politikën e zgjerimit do ta lidh më mirë BE-në në kohët e riorganizimit gjeopolitik, apo nëse ndoshta do të thellojë apo edhe do të shkaktojë disa ndarje të reja midis shteteve anëtare. Pyetja e dytë është shumë e rëndësishme dhe lidhet drejtpërdrejt me atë që ju intereson tani – cilat ideologji do të vulosin funksionimin e ardhshëm të BE-së dhe kështu do të profilizojnë vetë politikën e zgjerimit. Unë besoj se zgjerimi i ri nuk duhet të rrisë numrin e vendeve anëtare gjysmë-demokratike apo jodemokratike të BE-së. Dhe mendoj se pavarësisht sondazheve që tregojnë forcimin e së djathtës, është e pamohueshme, si dhe rezultatet e disa zgjedhjeve në vendet anëtare, mendoj se koalicioni i Partisë Popullore Evropiane, Socialistëve dhe Demokratëve dhe Liberalëve me mbështetjen e të Gjelbërve, do të vazhdojë të formojë atë shumicë pro-evropiane në parlamentin evropian dhe në BE. Dhe besoj se kjo mazhorancë do të jetë në gjendje të gjejë një gjuhë të përbashkët më lehtë rreth nevojës për zgjerim të BE-së, sesa ndoshta rreth disa çështjeve të tjera më komplekse. Të paktën duke gjykuar nga ky mandat, praktikisht tashmë i përfunduar, në BE.
