Esat Likaj është një nga emrat më të njohur në industrinë zvicerane të pasurive të paluajtshme. Forbes Swiss, i ka kushtuar një artikull ku pasqyron punën dhe jetën e biznesmenit nga Kosova që jeton dhe vepron në Zvicër.
Artikulli i plotë i Forbes Swiss:
Esat Likaj është bërë pothuajse brenda natës një emër i njohur në industrinë zvicerane të pasurive të paluajtshme. Në zyrën e tij në Bahnhofstrasse, sipërmarrësi tregon se si ndërtoi një grup kombëtar të pasurive të paluajtshme me kapital fillestar prej 8,000 CHF, çfarë plane ka për të ardhmen – dhe çfarë trashëgimie dëshiron të lërë pas.
Zyrih, Bahnhofstrasse, mëngjes i vonë. Tramvajet kalojnë shpejt përpara dritareve, bankierët nxitohen drejt Paradeplatz, dhe grupet turistike ndalen përpara dyqaneve. Brenda, në zyrën e LIKA Group, Esat Likaj rrallë qëndron i qetë – ndonjëherë përkulur mbi një hartë të madhe të Plateaus Zviceran, ndonjëherë tek një ekran interaktiv, duke shënuar shifra dhe duke vizatuar plane kate. Portofoli i grupit të tij nuk është vetëm i madh dhe i larmishëm, por edhe në zhvillim të vazhdueshëm: “Këtu po ndërtojmë tashmë,” thotë ai duke treguar një foto prone; “këtu po presim leje, këtu jemi në negociata të avancuara.” Më pas ulet – vetëm për t’u ngritur përsëri një çast më vonë sepse i vjen një ide tjetër.
Esat Likaj një figurë që është gjatë në industrinë e pasurive të paluajtshme. I ardhur nga Kosova u shfaq në skenën zvicerane para disa vitesh – dhe shpejt bëri emër. Në rreth dhjetë vjet, ai e ka transformuar një kompani të thjeshtë skelash në një platformë të integruar të pasurive të paluajtshme që operon në të gjithë Zvicrën: LIKA Group zhvillon, ndërton dhe menaxhon projekte banimi në Plateau-in Zviceran, apartamente afatgjata, prona luksoze pranë Liqenit të Zyrihut, ndërtesa komerciale pranë Aeroportit të Zyrihut, si dhe projekte hotelerie dhe rezorte në Davos dhe Engadine. Në vitet e fundit, kompania ka përfunduar mbi 80 projekte me më shumë se 200 ndërtesa, të shpërndara në mbi një duzinë kantone.
Likaj është një shembull i një tendence: një gjeneratë zhvilluesish privatë që fillojnë në tregje niche – si zhvillimi i banimit në Plateau-in Zviceran – dhe më pas avancojnë në segmente me dhjetëra milionë franga zvicerane, procese të gjata lejesh dhe tokë me ndjeshmëri politike. Mundësitë janë të dukshme: rritje e popullsisë, kërkesë e qëndrueshme për banim dhe kapital që rrjedh drejt pasurive të paluajtshme. Nuk është rastësi që tregu zviceran i pasurive të paluajtshme ka qenë në rritje të qëndrueshme për vite me radhë – me norma vjetore të qëndrueshme rritjeje në një shifër të ulët, siç tregojnë analizat e UBS, për shembull. Megjithatë, rreziqet janë po aq të pranishme: çmimet e larta të tokës dhe fazat e planifikimit dhe lejeve që mund të zgjasin për vite dhe të vendosin kompanitë e reja në kufijtë e tyre.
Likaj e ka kuptuar këtë logjikë deri diku – dhe përpiqet të kthejë disavantazhet në avantazhe me forcë vullneti dhe aftësi. “Përpjekja për sukses është e rëndësishme për mua,” thotë ai. “Kam blerë prona në vendet më të papritura në Zvicër dhe i kam rinovuar me përkushtim të madh.”
Por pavarësisht gjithë suksesit të tij, Likaj nuk ka ndërmend të ndalet. Qëllimi i tij është ambicioz: ai dëshiron të arrijë një ditë shifrën e miliardit. Por mbi të gjitha, ai dëshiron të japë diçka mbrapsht: “Jam jashtëzakonisht mirënjohës ndaj Zvicrës për gjithçka që më ka mundësuar.”
“Blerja e parë e pronës ishte në 2014 në Schöftland, kantoni Aargau. Në atë kohë, kishim vetëm rreth 8,000 CHF kapital,” thotë ai.
Udhëtimi i Likaj nuk filloi në Zyrih, por në Kosovë. Në vitet 1950, gjyshi i tij themeloi një kompani druri, të cilën babai dhe vëllezërit e gjyshit e rindërtuan pas Luftës së Kosovës. Atje, i riu Esat mësoi bazat e tregtisë, margjinave dhe sipërmarrjes. Pas një diplome bachelor në menaxhim dhe shkenca kompjuterike në Prishtinë, ai mori një diplomë në anglisht nga Universiteti Amerikan në Bullgari, e më pas një master në marketing ndërkombëtar dhe menaxhim nga Universiteti i East London. Gjatë këtyre viteve, Likaj udhëtonte shpesh për në Zvicër, ku takoi gruan e ardhshme. Pas përfundimit të studimeve, u transferua përfundimisht në Zvicër – dhe fillimisht pati vështirësi për të gjetur punë: nuk gjeti një pozicion të përshtatshëm.
Nga nevoja, ai themeloi një kompani skelash në Zug, LIKA AL GmbH – një hyrje klasike në industrinë e ndërtimit, larg zhvillimit të projekteve dhe financimit. Pastaj, në 2013, erdhi pika kthese: Likaj pësoi një aksident serioz në vendin e punës. Rikuperimi ishte i gjatë dhe perspektiva ndryshoi. Gjatë kësaj kohe, u konceptua plani për të hyrë në zhvillimin e pasurive të paluajtshme.
“Blerja ime e parë ishte në 2014 në Schöftland, Aargau,” shpjegon ai. “Në atë kohë, kishim vetëm rreth 8,000 CHF kapital. Nuk ishte një pronë prestigjioze, por një marrëveshje e vogël në skajin e Plateau-it Zviceran, së bashku me një tokë në Oberentfelden; prona blihet, rinovohet dhe më pas shitet. Për mua, ishte më shumë një test i logjikës sesa një moment emocional: fillo nga pak, krijo vlerë, shite dhe riinvesto.”
Pasuan blerje të tjera në 2015 dhe 2016. Së bashku me një partner biznesi, ai bleu toka, rinovoi prona dhe mësoi se sa para mund të fitohen përmes cilësisë dhe shpejtësisë në ekzekutimin e projekteve. Gjatë kësaj faze, Likaj gjithashtu filloi të konsolidojë shërbimet: skela, ndërtim, rinovim dhe më pas zhvillim të brendshëm. Qëllimi ishte të sillte brenda atyre pjesëve të zinxhirit të vlerës që ndryshe do të reflektoheshin në tarifa të jashtme.
Suksesi i tij i parë i madh erdhi në 2017 me një kompleks fabrike, një pronë me përdorim të përzier që përfshinte fabrikë, zyra dhe njësitë banimi, të cilën ai e bleu në ankand për 2.6 milion CHF. Brenda tetë muajsh, kompleksi u rinovua dhe ripozicionua plotësisht. Për Likaj, ishte një moment që konfirmoi logjikën e tij: ai pa se shpejtësia nuk duhet domosdoshmërisht të sakrifikojë cilësinë – nëse planifikimi, financimi dhe ekzekutimi janë të koordinuara ngushtë.
Paralelisht, një shtyllë e dytë e biznesit po rritet: zhvillime banimi në Plateau-in Zviceran. Në kantonin Aargau, LIKA Group po zhvillon ndërtesa apartamentesh (Birrhard) si dhe një kompleks apartamentesh me qëndrim të gjatë nën markën “La Maison Suisse” (Döttingen). Këto projekte kanë ndikim afatgjatë, pasi krijojnë banim ku komutatoret midis Zyrihut, Aarau, Olten ose Baden kërkojnë alternativa të përballueshme.
Njëkohësisht, fokusi po ndryshon. Nga Plateau-i Zviceran, LIKA po zgjerohet në rajone ku toka e disponueshme është e pakët dhe pritshmëritë janë të larta: në Goldach pranë Liqenit të Konstance-s, po ndërtohen 24 kondominume në një vend premium pranë liqenit; në Paradiso pranë Luganos, grupi po zhvillon kondominume moderne me hapësira komerciale nën emrin “Butterfly”; në Celerina pranë St. Moritz në Engadine, planifikohet një ndërtesë banimi me dymbëdhjetë shtëpi të dyta ekskluzive.
Një nga projektet më ambicioze ndodhet në Davos: në vendin e ish-Klinikës së Lartë Thurgau-Schaffhausen po ndërtohet një projekt hotelerie, me hotel, rezidenca, një zonë spa dhe wellness, të shoqëruara me shtëpi të dyta. “Davos është një shembull kryesor i kohës që mund të duhen për të marrë lejet e ndërtimit sot,” thotë Likaj. “Në total, flasim për një proces lejeje gjashtëvjeçar.” Angazhimi i kapitalit është i lartë, dhe planifikimi i kufizuar. Likaj shton: “Për zhvilluesit e rinj, kjo mund të jetë një kërcënim për ekzistencën e tyre. Nëse pret katër apo pesë vjet për një leje dhe ndryshojnë normat e interesit ose tregu, mund të falimentosh shpejt.”
Për t’u përgjigjur, LIKA Group u zgjerua gradualisht në një platformë që mbulon sa më shumë pjesë të ciklit të jetës së pasurive të paluajtshme: nga zhvillimi dhe ndërtimi deri te menaxhimi. Për më tepër, grupi është aktiv në zgjidhje energjetike dhe koncepte qëndrimi të gjatë përmes kompanive si New Green Energy dhe La Maison Suisse.
“Nëse i jashtëzoni të gjitha, humbni kohë dhe kontroll,” thotë Likaj. “Qëllimi im është që të jemi të strukturuar brenda në mënyrë që të rrisim shpejtësinë pa sakrifikuar cilësinë.” Fokusi strategjik është Zvicra gjermanofolëse, me Ticino si treg të dytë dhe Zvicrën frëngjishtfolëse si prioritet të tretë të zgjedhur.
Lajmi ka përhapur në të gjithë industrinë: prezantimi i LIKA-s përfshin emra të mëdhenj në arkitekturë si Tilla Theus, Markus Hotz, Aebi & Vincent ose Kalfopoulos Architekten, firma konsulence si Deloitte, PwC ose JLL, dhe agjenci pasurish të paluajtshme si CBRE ose Wüst & Wüst.
Likaj dëshiron shprehimisht të bëhet i pasur – por jo vetëm për veten: “Nëse ndërton diçka, nuk ka kuptim nëse përfiton vetëm ti. Duhet të krijosh një sistem ku edhe të tjerët mund të bëhen të pasur.” Kur pyetet pse qëndroi në Zvicër, edhe pse profili i tij do t’i mundësonte të punonte në Londër ose Dubai, ai përgjigjet pa hezitim: “Sepse Zvicra ofron një kombinim që rrallë gjendet diku tjetër: stabilitet, kërkesë, kapital. Për vite të tëra të gjithë thonë se tregu i pasurive të paluajtshme do të rrëzohet – dhe megjithatë kërkesa vazhdon të rritet.”
Ai sheh paralelizma kur flet për zgjerime të mundshme. SHBA, Londra, por sidomos Emiratet e Bashkuara Arabe janë në listën e tij. “Në disa aspekte, Emiratet më kujtojnë Zvicrën,” thotë ai. “Migracion i fuqishëm, plane zhvillimi afatgjatë, një vizion i qartë për atë që duhet ndërtuar. Dhe shumë pretendojnë se tregu do të bie së shpejti.”
Tani Likaj e konsideron vendimin për këtë hap ndryshe nga disa vite më parë. Më parë, intuita mjaftonte – sot çdo zgjerim analizohet me kujdes, duke marrë parasysh skenarë të ndryshëm. Kushdo që ka përjetuar një aksident serioz llogarit rreziqet ndryshe.
Kur Likaj flet për udhëtimin e tij, një frazë përsëritet shpesh: “Nëse mbetesh në fshat, mbetesh në fshat – nëse dëshiron të rritesh, duhet ta lësh.” Është gjithashtu një koment për kolegët e industrisë që operojnë në tregje të ngushta dhe shmangin bastet më të mëdha.
Njëkohësisht, Likaj respekton një parim: të ruajë kontrollin. Kjo shpjegon integrimin vertical dhe vendimin për të konsoliduar LIKA Holding në Risch dhe për të strukturuar gradualisht grupin, në vend që të veprojë vetëm për projekt.
“Ne fund, jam një sipërmarrës,” thotë Likaj. “Dua të krijoj, jo vetëm të menaxhoj.” Deklarata duket si anashkalim, por përmbledh pozicionin e tij: ai e sheh veten më pak si investitor klasik që shpërndan kapital, dhe më shumë si zhvillues që transformon vende specifike.
Aksionet janë 100% në pronësi të familjes Likaj – dhe kështu do të mbeten. Ai mund të shohë vetëm bashkëpunime me co-investorë për projekte të veçanta në të ardhmen. Por edhe atëherë, konfigurimi duhet të jetë i drejtë. Nëse do të arrijë të një ditë të luajë në nivelet e mëdha, nuk mund të thuhet sot.
E vetmja gjë e sigurt është se ngritja e kompanisë nuk është më një rastësi. Pas adresës në Bahnhofstrasse qëndrojnë tani dhjetëra projekte, rrjete partnerësh dhe një ekip që menaxhon kantieret dhe pronat në të gjithë Zvicrën. Për Likaj vetë, i cili njëherë nisi në Schöftland me 8,000 CHF, kjo është vetëm një fazë ndërmjetëse: “Kam ndjesinë se jemi ende në fillim.”
