Shkruan Muhamet Shala
Luftëtarët e mëdhenj nuk vdesin as kur koha fizike u mbaron. I tille ishte Moshe Dayan (20 maj 1915-16 dhjetor 1981). Ishte “sabra”, pra izraelit i lindur ne Palestine.
Frut i lidhjes së dy emigranteve nga hebrenjtë e Ukrainës, Shmuel dhe Debora, Moshe u lind në degën Deganya Alef, afër Liqenit “Kinneret”, me prindër Shemuel dhe Devorah. Kibbutz u themelua në vitin 1910. Në moshën 14 vjeç hyri në “Haganah”, forcë gjysmë zyrtare e krijuar për të mbrojtur vendbanimet hebraike në Palestinë.
Kur ishte rreshter para Luftës së Dytë Botërore, ai u ndikua nga mësimet e oficerit britanik Zionist, Orde Charles Ëingate, një specialist guerilësh, i cili në vitin 1938 krijoi Skuadrat e Veçanta të Natës, si dhe departamentet e përbëra nga anëtarë të ushtrisë britanike dhe të Haganah, për te përballe revoltën arabe. Kur Haganah u bë i paligjshëm nga qeveria britanike në vitin 1939, Moshe Dayan ishte një udhëheqës ushtarak izraelit dhe më pas u bë një udheheqes për paqen.
Moshe Dayan luajti një rol kyç në katër luftëra dhe ndihmoi per negocimet dhe traktatin e paqes mes Izraelit dhe Egjiptit. Dayani u bashkua me Haganah, një organizatë nëntokësore që mbrojti vendbanimet hebraike nga sulmet arabe. Në Haganah, Dayan mësoi luftë guerile nga kapiteni britanik Charles Orde Ëingate, i cili ishte një udhëheqës i patrullave të natës të organizuara për të luftuar grupet rebele arabe.
Gjatë trazirave të 1936-1939, ai shërbeu me forcat speciale të policisë në luginën e izraelit dhe Galilesë. Kur britanikët e nxjerrin jashtë ligjit Haganahun në vitin 1939, Dayani u arrestua dhe u burgos për dy vjet. Pas lirimit të tij në vitin 1941, Dayani u bashkua me ushtrinë britanike, ku shërbeu me forcat që çliruan Libanin dhe Sirinë nga Vichy France, gjatë Luftës së Dytë Botërore. Dayani u plagos në betejë në Liban dhe humbi syrin e majtë. Ai filloi të mbante mbrojtëse sysh të zezë që më vonë, u bë marka e tij tregtare.
Ai bashkëpunoi me inteligjencën britanike për të ngritur një rrjet transmetimi për operacione klandestine pas linjave armike, në rast se Palestina duhet të bjerë nga gjermanët. Ai qëndroi aktiv në Haganah deri në vitin 1948. Aktivitetet e Dayanit në Luftën e Pavarësisë të vitit 1948, filluan kur ai urdhëroi mbrojtjen e vendbanimeve hebraike në Luginën e Jordanit. Ai më vonë komandoi batalionin që sulmoi qytetin e Lidës dhe ndihmoi në ndalimin e forcave egjiptiane në jug.
Në gusht 1948, ai u caktua komandant në pjesën e Jeruzalemit. Në vitin 1949, ai mori pjesë në bisedimet e armistikës me zyrtarët jordanezë në Rodos. Ditën ushtarake të Dayanit e lejuan të ngrihej në rangun e shefit të operacioneve në Shtabin e Përgjithshëm më 1952, dhe më 1953 u zgjodh Shefi i Shtabit të Forcave të Armatosura. Dayan u bë Shefi i Shtabit gjatë një kohë të luftërave të rënda arabe. Pavarësisht nga armëpushimi ushtarak i vitit 1949, vendet arabe përreth mbetën armiqësore, duke ruajtur një bllokadë detare, duke përforcuar një bojkot ekonomik, duke nxitur luftën politike dhe propaganduese dhe duke mbështetur terrorizmin në Izrael.
Qeveria izraelite nuk ishte në gjendje të përmbajë dhunën terroriste. Dayan këmbënguli në operacione të forta të hakmarrjes. Pikëpamja e tij ishte se arabët e panë terrorizmin si një fazë lufte dhe sa më gjatë sulmet terroriste vazhdonin, aq më shumë arabët duhej të ndërtonin forcën e tyre ushtarake. Ai donte t’i detyronte arabët në betejë të hapur përpara se ata të fitonin fuqi të plotë ushtarake.
Nën komandën e Dayanit, ushtria izraelite nisi sulme në Gaza dhe misione të tjera hakmarrëse, duke shkaktuar viktima të rënda për egjiptianët, sirianët dhe popullatat e tjera arabe. Më 29 tetor 1956, Moshe Dayan udhëhoqi fushatën e Suezit të Izraelit, një pushtim i Gadishullit të Sinait pasi Egjipti, Siria dhe Jordania nënshkruan një pakt që deklaronte si qëllim të tyre shkatërrimin e Izraelit.
Në vitin 1959, Partia Laburiste e Ben-Gurionit hyri në Mapai. Ai u bë Ministër i Bujqësisë, një pozitë që ai mbajti deri në vitin 1964. Në vitin 1965, së bashku me anëtarët e tjerë të Mapai, ai u bashkua me partinë Rafi, e themeluar nga Ben-Gurion pasi u largua nga Partia e Punës pas çështjes Lavon, një pozitë që ai mbajti deri në vitin 1964. Në vitin 1965, së bashku me anëtarët e tjerë të Mapai, ai u bashkua me partinë Rafi, e themeluar nga Ben-Gurion pasi u largua nga Partia e Punës pas çështjes Lavon.
Levi Eshkol, i cili ishte bërë kryeministër në vitin 1963, nuk ishte në harmoni me Dayanin. Ky i fundit u tërhoq në jetën private, duke iu kushtuar arkeologjisë, për të cilën ishte i pasionuar dhe duke bërë një udhëtim në Vietnam si gazetar, i nxitur nga një interes i dukshëm në luftën që po zhvillohej. Lufta gjashtë-ditore. Në 1967, me përkeqësimin e krizës me vendet arabe, Eshkol, pavarësisht nga mungesa e simpatisë së tij për Dayanin, e caktoi atë Ministër i Mbrojtjes. Kryeministri, i cili para emërimit të Dayanit mbajti postin e ministrit të mbrojtjes, nuk kishte kryer asnjë shërbim ushtarak.
Në ngërçin e luftës, për këtë arsye u tregua që t’ia besonin ministrinë një udhëzuesi karizmatik. Brenda qeverisë së Punës, Dayani ishte një nga të ashtuquajturat “haëks” të cilët kundërshtonin fuqimisht çdo propozim për të hequr dorë nga territoret e pushtuara në vitin 1967 në këmbim të paqes. Ai dikur tha se do të kishte preferuar të qëndronte në luftë duke marrë Sharm el-Sheikh (qyteti, në majën jugore të Sinai, zë një pozicion strategjik, pasi kontrollon linjat e transportit që lidhin portin izraelit të Eilatit me Detin e Kuq) paqe duke e dhënë atë. Më vonë, gjatë karrierës së tij politike, ai braktisi këtë mënyrë të të menduarit dhe luajti një rol të rëndësishëm në negociatat që çuan në paqe me Egjiptin. Megjithëse planet e luftës tashmë ishin përgatitur paraprakisht nga Shefi i Shtabit Yitzhak Rabin, Dayani dha kontributin e tij në fitoren, të fituar në vetëm gjashtë ditë, në atë që quhej Lufta Gjashtë Ditore.
Por Dayan, ndër talentet e të cilit një modesti e veçantë nuk mund të numërohej, arriti të kalojë veten si autori kryesor i fitores së madhe. Për të, i cili mbeti ministër i mbrojtjes deri në vitin 1974 pas fitores, tani ishte marrë një ardhmëri si kryeministër. Dayan u largua nga ushtria në vitin 1958 dhe hyri në karrierën e tij të dytë në politikë. Ai u bashkua me Partinë Laburiste të Izraelit, Mapai, dhe u zgjodh në Knesset në vitin 1959.
Ai shërbeu si ministër i Bujqësisë në qeverinë e David Ben-Gurion nga viti 1959 deri më 1964. Në vitin 1964 Dayani dha dorëheqjen si ministër i Bujqësisë pas një argumenti me Kryeministri Levi Eshkol dhe u bashkua me Ben-Gurionin në formimin e një partie të re të quajtur Rafi (Aleanca e Punëtorëve të Izraelit). Dayan nuk qëndroi jashtë qeverisë për një kohë të gjatë. Një vit më vonë, Dayani u rizgjodh në Knesset që përfaqësonte Rafi, i cili më vonë u bashkua me Partinë Laburiste. Reputacioni i Dayanit si një udhëheqës efektiv u rrit kur u emërua Ministër i Mbrojtjes nën Levi Eshkol vetëm në kohë për Luftën Gjashtë Ditë më 1967 kundër Egjiptit, Jordanisë dhe Sirisë. Kur Siriaët po bombardonin fshatrat izraelite në Galile të Epërme, Dayani ishte ai që mori vendimin për të nisur një sulm në shkallë të plotë kundër sirianëve. Ishte edhe Dayani i cili i dha fund luftimeve duke organizuar një armëpushim me Sirinë, nëpërmjet Shefit të Shtabit të Korpusit Observues të OKB-së, gjenerali Odd Bull. Dayan u pa si “një interpretues solo, pjesërisht i admiruar, pjesërisht i frikësuar për statusin e tij politik”.
Pas luftës, Dayani kontrolloi territoret e pushtuara nga Ushtria izraelite. Ai hapi kufijtë për banorët arabë të territoreve për të udhëtuar në vendet arabe, duke ruajtur njëkohësisht rendin dhe sigurinë në zonat e mbajtura në Izrael.
Dayan mbajti pozitën e tij si ministër i Mbrojtjes kur Golda Meir e Partisë Laburiste arriti Eshkol si Kryeministër në 1969. Ambasadori Gideon Rafael shkroi për Dayan, “Rocking” anije është taktika e tij e preferuar, jo për ta përmbysur atë, por për të ndikuar atë mjaftueshëm për helikopterit për të humbur kthetrat e tij ose për disa nga pasagjerët e tij të padëshiruar që të bien jashtë bordit. Një nga kërkesat më të diskutueshme, të bëra në vitin 1973, ishte për ndërtimin e” Yamit”, një porti të ri izraelit në territorin egjiptian.
Moshe Dayan ishte një udhëheqës ushtarak izraelit i cili më vonë u bë një kryqtar për paqen. Ai luajti një rol kyç në katër luftëra dhe ndihmoi në negociimin e traktatit të paqes midis Izraelit dhe Egjiptit.
Pas luftës, Dayani kontrolloi territoret e pushtuara nga Ushtria izraelite. Ai hapi kufijtë për banorët arabë të territoreve për të udhëtuar në vendet arabe, duke ruajtur njëkohësisht rendin dhe sigurinë në zonat e mbajtura në Izrael. Dayan, ndër talentet e të cilit një modesti e veçantë nuk mund të numërohej, arriti të kalojë veten si autori kryesor i fitores së madhe. Për të, i cili mbeti ministër i mbrojtjes deri në vitin 1974 pas fitores, tani ishte marrë një ardhmëri si kryeministër.
Në vitin 1981, Dayani themeloi një parti të re, Telem, e cila bëri thirrje për një tërheqje të njëanshme nga Bregu Perëndimor dhe Rripin e Gazës. Në zgjedhjet politike të 30 qershorit 1981, për mandatin e dhjetë të Knesset, partia fitoi dy vende, por Dayan vdiq pak më vonë, në Tel Aviv, nga kanceri i zorrës së trashë. Ai është varrosur në Moshavin e Nahalalit, ku ai u rrit. Dayan ishte gjithashtu një shkrimtar dhe arkeolog amator.
