Bajrami, një i ri, 23 vjeç, nga rrethina e Prishtinës, tash e tre vjet është duke u përpjekur t’i shmanget varësisë nga substancat narkotike. Keqpërdorimin e tyre e kishte nisur që në moshën 13-vjeçare. Ai thotë se për shtatë vjet kishte konsumuar kanabis, të cilin e quan bari, ndërkaq tre vjetët e fundit brenda asaj kohe, kishte konsumuar heroinë.

Deri te kontakti i parë me substancat narkotike, Bajrami thotë që ka arritur duke u shoqëruar me njerëz shumë më të moshuar se ai, po ashtu keqpërdorues të narkotikëve, të cilët ia kishin ofruar edhe atij fillimisht, siç e quan ai, barin.

“Kanë qenë të moshës rreth 30 vjeç. Unë kam qenë shërbëtor i tyre. Më urdhëronin t’ju blija gjithçka dhe unë shkoja. Në fund, ma linin pak bari. Më thoshin ‘a e do një tym’? Mua më është dukur mirë, më shtynte të qeshja. I thashë vetes edhe unë po pi’. Por, më vonë, kam hetuar disa kriza dhe dhembje… prej heroinës. Kështu unë kam vazhduar. Pastaj i kam lënë ata. Dhe kam vazhduar vetë”, rrëfen Bajrami për Radion Evropa e Lirë.

Vullnetar për qendrën joekzistuese

Varësia nga substancat narkotike, Bajramin e kishte futur në shumë telashe, fillimisht me familjarët e tij.

“Më ka ndodhur shumë herë që të zihem me nënën, me babën, me vëllezërit dhe të rrihemi. Unë ankohesha dhe u kërkoja para për të blerë drogë. Ata nuk kanë pasur, por nganjëherë ma bënin qarën, po nganjëherë as unë nuk mund të bëja më shumë dhe dilja dhe vidhja, vetëm për ta siguruar drogën”, theksoi Bajrami.

Ai shtoi se ishte vetëdijesuar se në çfarë gjendje ndodhej për shkak të varësisë nga droga dhe kishte vendosur t’i nënshtrohej programit të metadonit, një formë e terapisë, e cila aplikohet në Qendrën mediko-psikoterapeutike “Labirint” në Prishtinë. Por, ai thotë se do ta braktiste edhe metadonin në rast se kjo do të ishte e mundur në ndonjë qendër për rehabilitimin e personave të varur nga drogat.

“Vullnetar do të shkoja. Por, nuk e di se a më lejon metadoni, se a mund të qëndroj. Në qoftë se kjo do të rregullohej, atëherë unë do të shkoja. Por, në Kosovë nuk ka (qendra te tilla)”, tha Bajrami.

“Institucion me më shumë se dy dhoma”

Përveç Klinikës së Neuropsikiatrisë në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës, në të cilën trajtohen personat që kanë probleme akute nga varësia e drogës, aktualisht në vend nuk ka ndonjë qendër rehabilituese afatgjate për personat e varur nga substancat psikoaktive, e që do të ishte nën ombrellën e institucioneve shëndetësore të Kosovës.

Ekspertët, të cilët merren me trajtimin e këtyre personave, konsiderojnë se një qendër e tillë rehabilituese është shumë e nevojshme për vendin, marrë parasysh, sipas tyre, numrin në rritje të keqpërdoruesve të substancave narkotike.

Neuropsikiatri Sami Rexhepi, drejtor i Qendrës për Shëndetin Mendor në Prishtinë, thotë se domosdoja për të pasur një qendër për rehabilitimin e personave të varur nga substancat psikoaktive është shtruar që moti. Por, sipas tij, institucionet kompetente të vendit, ende nuk i janë qasur seriozisht mundësisë për ndërtimin e një qendre të tillë, ndonëse ekzistojnë modele të ndryshme se si ajo do të mund të vepronte.

“Ka modele të ndryshme, për shkak se te ata persona, përveç terapisë, ilaçet nuk kryejnë shumë punë, përveç në ata fazën akute. Nevojitet një rehabilitim, një socializim, një terapi grupore, terapi e punës. Nuk është një institucion, i cili mund të funksionojë vetëm në dy dhoma, por duhet të jetë një institucion më i gjerë, i cili ka për të punuar. Thjesht ka plot modele”, tha Rexhepi.

“Labirint”, pa mbështetje financiare nga shteti

Aktualisht, në Prishtinë funksionon Qendra mediko-psikoterapeutike Labirint, një organizatë jofitimprurëse, e cila me programet e veta ofron trajtim në baza ditore për personat e varur nga drogat. Por, siç thotë për Radion Evropa e Lirë drejtori i kësaj qendre, defektologu Safet Blakaj, “Labirinti” nuk është qendër rehabilituese dhe nuk i përcjell në mënyrë afatgjate klientët që kanë probleme me drogat.

Në këtë Qendër, sipas tij, klientët trajtohen me programin e ilaçit metadon, i cili heq dëshirën për përdorimin e drogës, kryesisht të heroinës. Në këtë program, sipas tij, mesatarisht janë rreth 130 persona, në baza ditore, ndërkaq në databazën e kësaj qendre janë të regjistruar mbi 2.600 persona, që kanë kërkuar trajtim në këtë qendër. Labirinti ofron edhe programe të mbështetjes psiko-sociale, terapitë grupore apo familjare, si dhe programin për parandalimin e infeksioneve nga Hepatit B dhe C.

“Ne i kemi licencat e Ministrisë (së Shëndetësisë), si institucion shëndetësor dhe po ashtu edhe licencat për operimin me narkotikë. Sido që të jetë, ne bashkëpunojmë shumë me institucionet vendore, në kuptimin që të na mbështesin në mënyra të ndryshme. Mirëpo, deri më tash nuk kemi pasur mbështetje financiare nga shteti. Financat i kemi kryesisht nga donatorët ndërkombëtarë”, tha Blakaj.

Rexhepi: Barra i është lënë shoqërisë civile

Në anën tjetër, neuropsikiatri Rexhepi e lavdëron punën e Qendrës “Labirint”, por sipas tij, mundësitë e kësaj Qendre janë të kufizuara. Rrjedhimisht, sipas tij, është i domosdoshëm një institucion më i madh dhe me fushëveprim më të gjerë.

“Labirinti, në momentin që s’ka donacione, ai mbyllet. Neve na duhet një institucion publik, i cili do të jetë nën menaxhimin e shtetit dhe i cili do të ketë një qëndrueshmëri financiare për funksionim. Ndërsa shoqëria civile duhet të jetë vetëm si shtesë apo mbindërtim në një strukturë ekzistuese. Nuk guxojmë t’ia lëmë barrën shoqërisë civile. Në kohën bashkëkohore, ajo edhe mund të jetë edhe një organizatë jofitimprurëse, por e cila kishte me qenë në bashkëpunim me institucionet publike”, tha Rexhepi.

Blakaj: Qendra e rehabilitimit vetëm si nismë

Blakaj pajtohet me mendimin se Kosova duhet ta ketë një qendër të madhe rehabilituese për personat që kanë probleme të varësisë nga drogat. Madje, sipas tij, ky problem rreth pesë vjet më parë është shtruar në Grupin strategjik kundër drogave, të udhëhequr nga Ministria e Punëve të Brendshme të Kosovës, por që është një grup gjithëpërfshirës dhe ndërinstitucional në kuadër të Strategjisë kombëtare për luftimin e drogave.

“Ka pasur një nismë, e cila ka mbetur ende në nivel të nismës. Ne kemi pasur shumë problem në grupin strategjik, pra, aty ku takohen institucionet që merren me çështjen e drogave. Ka dy vite që nuk kemi mundur të takohemi për shkak të ndërrimeve të shpeshta të qeverive”, tha Blakaj, i cili ishte pjesë e këtij grupi strategjik.

Rexhepi dhe Blakaj kanë kritikuar qeveritë e vendit, të cilat sipas tyre, gjatë mandateve të paktën në dhjetë vjetët e fundit, nuk kanë treguar seriozitet dhe përkushtim për themelimin e një qendre rehabilituese për personat e varur nga substancat psikoaktive.

Aktualisht, në Kosovë thuhet se janë rreth 30.000 përdorues aktiv të drogave, por Rexhepi dhe Blakaj vlerësojnë se ky numër është relativ dhe nuk mund të konsiderohet i saktë.

Në afërsi të Gjilanit, gjendet qendra zvicerane për rehabilitim ndaj drogave “Streha”. Një nga drejtuesit e kësaj qendre, Kurt Trachsel, i kontaktuar nga Radio Evropa e Lirë, tha se tash për tash, nuk dëshiron të flasë për media lidhur me punën e kësaj qendre.

Aktualisht, edhe në vendet e rajonit trajtimi akut i personave të varur nga droga bëhet fillimisht në spitalet apo klinikat e neuropsikiatrisë.

Këshillimore apo qendra për rehabilitimin nga varësia, ku përfshihet edhe varësia ndaj drogave, ka në shumicën e vendeve të rajonit dhe ato janë kryesisht në sektorin privat të shëndetësisë.

Në Maqedoninë e Veriut ekzistojnë tetë qendra të tilla private, por që janë të licencuara nga institucionet e atjeshme shtetërore.

Qendra të tilla në sektorin privat ka edhe në Serbi. Por, në kryeqytetin serb, në Beograd ekziston Spitali special për sëmundjet e varësisë, në rrugën Teodor Drajzer, institucion ky shëndetësor nën ombrellën e shtetit.

Në Serbi, po ashtu ekzistojnë edhe qendra rehabilitimi që janë nën ombrellën e Kishës Ortodokse Serbe, që veprojnë me lejen e shtetit.

Me lejen e shtetit, qendra të tilla rehabilitimi, të ngritura nga institucioneve fetare, ka edhe në Bosnjë e Hercegovinë dhe në Kroaci.