Ylli Polovina
Këtë vit, kjo ditëmandatë nuk ka asnjë përvjetor që të lypë një editorial, por po e bëjmë vetëm me një qëllim: të spikatim që ishte dhe mbetet një ngjarje poshtërsisht e ligë.
Në mbi 102 vite të shtetit tonë, mbushur tej për tej me histori dhe pseudohistori çfarëdolloj, dy ngjarje janë më të mbrapshtat: 29 korriku 1913, kur në Konferencën e Londrës trojet dhe popullsia shqiptare u ndanë mes për mes dhe 7 prilli 1939, kur Italia e fashistizuar na pushtoi ushtarakisht.
Me goditjen e parë ndaj shtetit tonë të porsashpallur si i mëvetësuar, iu hoqën gjysma e burimeve njerëzore dhe ekonomike. Fuqia e një kombi që hynte në tre kryesoret e Ballkanit, u likuidua, duke lënë si të parë të padiskutueshëm vetëm serbët dhe grekët. Me këtë veprim të disa fuqive të mëdha të kohës, ekuilibri i natyrshëm në siujdhesën tonë u prish dhe nuk ishin profetike vetëm thënia e Isa Boletinit se pa u zgjidhur çështja e Kosovës, Europa nuk do të gjente qetësi apo, para se të ndërronte jetë, edhe e Josip Broz Titos, i cili sekretisht pranoi të njëjtën gjë për fatin shpërbërës të jugofederatës së tij.
Pas goditjes së parë shkatërruese kundër shqiptarëve, ndërsa këta për aq sa mundën, sa ditën dhe (shumë të grindshëm mes vetes) sa dëshiruan, për njëzetë e gjashtë mote gjysmështetit të tyre i dhanë një lloj forme, më 7 prill 1939 iu dha goditja e dytë e rëndë. Brenda një çerekshekulli, Shqipërisë së gjymtuar iu hoq edhe vetë pavarësia.
Një nga shumë këngët e dhembshme të folklorit tonë për këtë ditë e quan atë të zezë, sepse “ti që na rrëzove flamurë”. Mynxyrë, pabesi dhe poshtërsi më të madhe se kaq, rrëzimi i flamurit, për një popull nuk ka.
Më 7 prill 1939, vendi dhe kombi prej nesh mes fqinjëve më i adhuruari, italianët, e vunë shqiponjën tonë, si përmidis dy teheve thike, mes sëpatave të tyre (të Liktorit) dhe na burgosën me dekret pompoz mbretëror në perandorinë e tyre. Tashmë me emrin Albania thirrej vetëm një territor, por kurrë një shtet. Më 7 prill fashistët fqinjë na shndërruan në shprehje gjeografike.
Për ta bërë të plotë këtë kthim mbrapsht në periudhën e para 28 nëntorit 1912, një tufë politikanësh harabela nga Tirana shkuan në Romë dhe plakushit trupxhuxh, monarkut italian Viktor Emanueli III, i vunë në kokën e tharë kurorën e shtathedhurit Gjergj Kastriot Skënderbeut. Me këtë gjest të shëmtuar të disa bashkëkombësve, pushtimi u justifikua plotësisht.
Por pikërisht që prej këtij çasti te shqiptarët nisi të ngrihet shpirti i rezistencës. Kundërveprimi u mbyll brenda gjysmës së parë të muajit maj 1939, kur atje ku pati ndodhur poshtërimi, në Romë, studentë ushtarakë shqiptarë në akademitë dhe shkollat e vendit fqinj refuzuan publikisht, në mes të një ceremonie të madhe dhe përballë disa ministrave të Benito Musolinit, të kryenin betimin para flamurit italian. Filloi koha kur internimet masive të patriotëve shqiptarë mbushën jo vetëm ishullin Ventontene.
7 prilli 1939 është përshkruar nga ne, jo thjesht dje, por edhe sot, jo vetëm nën censurën e ideologjisë së realkomunizmit, por edhe nën kaosin e psikologjisë së realpluralizmit, duke i mëshuar fort dhe përherë sjelljes së Ahmet Zogut. Asgjë të keqe nuk do të kishte në këtë shërbim ndaj së vërtetës, sikur me këtë rast të mos merrte revan pasioni ideopolitik për ta hedhur shumicën e përgjegjësisë tek ai që pushtetushtronte. Kështu është bërë Zogu më i keq se Duçja, i pushtuari më i keq se vetë pushtuesi.
Kjo që ka ndodhur dhe siç po duket nuk ka ndërmend të baraspeshohet, është edhe njëra nga pasojat e vetë poshtërsisë historike të pushtimit fashist italian.
Dy famëkëqijat, 29 korrik 1913 dhe 7 prilli 1939, do të ishte e kotë t’u bëje dallimet mes tyre për ligësinë e gjithsecilës, por në fund të fundit në Londër mund të vendosej edhe më keq se për aq sa territor na lanë: mosnjohja fare e ekzistencës së Shqipërisë.
Kurse 7 prilli për pabesinë e tij nuk ka të dytë.
Po përqendrohemi në disa hollësi, disa nga historishkrimi shqiptar të anashkaluara dhe të tjera të mbajtura gojëkyçur.
Pushtimi fashist u krye Ditën e Pashkëve Katolike. Nuk e rikujtojmë këtë rrethanë për të treguar ato që dihen: për shkak të festës së shënuar të krishterëve, qeveritë e kontinentit dhe të botës, po ashtu edhe gazetat, qenë në pauzë normale pushimi. As përse për të shmangur reagimin e menjëhershëm të opinionit publik zbarkimi nga deti dhe valët e njëpasnjëshme në qiell të katërqind avionëve italianë, u kryen në fundjavë.
Pak a shumë Shqipërinë dhe “kyçet” e saj italianët i kishin në duart e tyre, ndërkohë që vendi ishte fare i vogël dhe fuqia e tij e armatosur, para makinës së tyre ushtarake, mjaft e papërfillshme. Atëherë përse duhej tërë kjo lojë konspiracioni? Ajo nuk buronte prej domosdoshmërisë strategjike dhe po ashtu prej asnjë faktori politik apo militaresk. Vinte vetëm nga tipari i përçudnuar i poshtërsisë së autorëve.
Për nevojat e një shkrimi të ardhshëm, autorit të këtyre radhëve i është dashur të vendosë pranë njëri-tjetrit veprimet paralele që zhvilloheshin në bregdetin shqiptar dhe prej autokolonave zaptuese në brendësi të vendit, me disa nga fazat e ceremonisë papale në Vatikan. Atdheu ynë i vogël, aspak vetëm mëmëdhe i myslimanëve, por edhe i shumë të krishterëve katolikë dhe ortodoksë, u pushtua kur në sheshin para Selisë së Shenjtë tundeshin degët e palmave të paqes.
Në një farë mënyre, kjo ishte edhe maska publike që vuri në fytyrë ai shtet fashist.
Ndërkohë jo vetëm atë ditë, por edhe më pas, Vatikani, miku i madh i shqiptarëve dhe aleati ynë që prej kohës së Gjergj Kastriot Skënderbeut, nuk shqiptoi asnjë fjalë mospëlqimi për atë që në një ditë të shenjtë të saj ndaj një populli të vogël dhe të pambrojtur pati ndodhur.
Le ta quajmë të domosdoshmërisë taktike poshtërsinë tjetër, agresionin e kryer dy ditë pasi Geraldinës i kishte ndodhur lindja e fëmijës dhe duke qenë lehonë, në çdo çast ishte edhe e jetërrezikuar. Po ashtu se ato kohë pushtimi ekspansiv gjerman i Sudeteve çeke i lëndoi Musolinit sedrën e rivalitetit me Hitlerin dhe kreu, nëpërmjet sulmit mbi Shqipërinë, edhe ai zgjerimin e tij të territorit. Le ta kuptojmë, siç jemi mësuar deri tani, për arsye ushtarake, edhe rolin e dorës së parë në këtë pushtim, të dhëndrit të Duçes, Kontit Çiano.
Por nuk është thënë një gjë (e ka zbuluar historiografia italiane) se pas këmbënguljes së Çianos rrinin fshehur interesa personale ekonomike: plaçkitje e pasurive minerare shqiptare.
7 prilli 1939 ishte ditësulmi i disa të poshtërve të hipur në krye të pushtetit të një populli e vendi historikisht mik, edhe sepse politika fashiste e “tokave të çliruara” në një pjesë të Kosovës dhe e bashkimit të tyre me truallin mëmë, nuk qe vetëm demagogji, por edhe një poshtërsi tjetër. Më 29 mars 1939, pikërisht në ditën kur gjeneralit Alberto Pariani i erdhi urdhri operativ për të sulmuar Shqipërinë, shefit të legatës britanike në Tiranë, Andrew Ryan, i pati ardhur në zyrë kolegu jugosllav për t’i thënë se italianët i kishin kumtuar Beogradit (Konti Çiano homologut të vet Markoviç) mesazhin e mëposhtëm: në rast se bini dakord për sulmin tonë, do të kompensoheni me toka në veri të Shqipërisë.
“7 prill mos ardhsh kurrë, ti që na rrëzove flamurë!”
Ja pse këtë ditëmynxyrë e kujtuam, edhe pse në mënyrë shumë më pak të zotë se këto dy vargje të popullit.
