Mysafir i sotëm në emisionin “Rubikon” të KTV ishte Gregory Guy Smith, i cili një kohë të gjatë ka punuar në Kosovë ku ishte duke mbrojtur, si avokat, figura shumë të njohura në Kosovë dhe Serbi. Ai tani për Sylejman Selimi në gjykimin e tij në Kosovë.

Ai me këtë rast foli rreth përgatitjeve për krijimin e gjykatës të re, Gjykata Speciale, në Kosovë, ku do të gjykohen individë nga UÇK-ja. Pse ishte e nevojshme kjo gjykatë?

Mund ta rregullojmë duke thënë për Kosovën – Kjo do të ishte e rëndësishme sidomos nga aspekti i analizës. Pyetët përse na duhet? Mendoj se duhet ta dimë përse na duhen gjykatat, përse ekzistojnë ato? Përse sistemi i drejtësisë penale ekziston në shoqëri, çfarë shërben? Por, thjesht, gjykatat merren me problemet ekzistuese në shoqëri dhe çështje të komuniteteve që ekzistojnë. Dhe kjo gjykatë është një gjykatë që po negocion dispozicionin për një arsye tjetër. Ajo nuk merret me shërbimin e sistemit penal, por më parë ekziston për të siguruar disa beneficione tjera për vendin. Pavarësisht nëse është gjë e mirë apo jo, kjo është diçka tjetër. Por, drejtësia duhet të jetë një prej mjeteve në negociatat politike dhe këtë duhet pasur në konsideratë.

Kur ju pyeta nëse kjo gjykatë ishte e nevojshme, nuk e mendoja praninë e gjykatës. Ne kemi gjykata, UNMIK, EULEX dhe ato vendore, andaj përse edhe një tjetër që do të merret me këtë?

Sepse bashkësia ndërkombëtare nuk është e kënaqur me rezultatet që tashmë janë arritur në këto gjykata. Kaq e thjeshtë. Çfarë do të ishte e kënaqshme nuk mund të përgjigjem sepse nuk jam shumë i saktë se çfarë kërkon bashkësia ndërkombëtare. Duket se ka lidhje në shumë mendje mes të dënuarve dhe drejtësisë dhe ky nuk është rasti. Ka lidhje mes ekzaminimit të plotë të çështjeve dhe fakteve në çdo rast dhe drejtësisë. Që nënkupton se konkluzioni i rastit kur një individ mund të jetë faktor ose jo atëherë kërkohet ekzaminimi i plotë i fakteve. Por, për shumicën vështirësia vjen nga fakti nëse do të ketë akuza zyrtare ose jo. Madje ekziston një perceptim që Kosova nuk është në gjendje që të kujdeset për drejtësinë dhe çështjet e veta. Nuk jam shumë i sigurt nëse kjo është e vërtetë. Në fakt mendoj se nuk është e vërtetë. Sistemi i drejtësisë është diçka që evoluon. Ju keni një shtet shumë të ri. Pikërisht dje mendoja për një gjë të rëndësishme që ndodhi në SHBA, ku Senati së fundmi publikoi raportin që kishte të bënte me CIA-n. Ky ekzaminim sigurisht se mori 6 vjet për t’u kryer dhe kishte shumë grindje rreth asaj se çfarë mund të ndodhte dhe pati shumë rezistencë nga qeveria, nga institucionet e larta amerikane, në aspektin e faktit që të kemi një raport ku janë analizuar hetimet dhe kjo mori shumë kohë por u bë. 6 vjet janë shumë. Nëse s’gabohem, Kosova u bë e pavarur në 2008-ën, andaj kjo i bie një vjet më shumë se raporti.

Por, kur thatë se bashkësia ndërkombëtare e ka përshtypjen se gjykatat në Kosovë nuk kanë bërë shumë, por ishin prokurorët ndërkombëtarë në Kosovë, siç thashë në UNMIK, dhe ende ka gjyqtarë dhe prokurorë nga shtetet evropiane dhe tani themi se për të pasur gjykime të drejta, na duhet edhe një gjykatë speciale. Atëherë përse mendoni se kjo gjykatë do të jetë më e veçantë nga ato që tashmë i kemi?

Epo mendoj se përgjigja pjesërisht është e qartë sepse është gjykatë, sa e shoh unë pas shqyrtimit të draftligjit. Në këtë gjykatë nuk do të jetë askush nga Kosova. Nuk do të ketë prokurorë as gjyqtarë kosovarë.

Që s’është gjë e mirë. – Për mendimin tim, kjo nuk është shumë gjë e mirë sepse paraqet aspekt kritik të shoqërisë, sepse drejtësia që u ka shërbyer njerëzve do të jetë jashtë progresit të këtyre njerëzve, po ashtu është edhe një çështje, siç e kam kuptuar, rregullat për dëshmitë e kësaj gjykate do të jenë unike krahasuar me ato në Kosovë.

Ka ndonjë shembull tjetër të kësaj diku në botë?

–Po, e kemi rastin e Tribunalit për Libanin? – Por ai quhet tribunal, përse edhe kjo të mos quhej tribunal?
–Epo pavarësisht si e quajnë, është një dallim, ndonëse s’e di nëse bën dallim të madh. Por, në kontekstin e tribunalit, nëse s’gaboj, aty zbatohet ligji lokal.

Po, por në atë shtet nuk kishin gjyq ndërkombëtar, siç e kemi ne, siç është rasti me EULEX-in! –Jo, nuk e kishin. – Atëherë kjo është sui generis. – Po, është. Mendoj se krijon pak telashe, por nëse shikoni nga aspekti i shteteve të njerëzve që janë këtu në qeveri, janë edhe jashtë dhe është e qartë se janë të vendosur në një nivel që në Kosovë do të dëshmohet se është shtet i përgjegjshëm, atëherë duhet t’ua paraqesë organeve ndërkombëtare ata që mendojnë se janë telashesjellës.

Dhe këtë duhet ta bëjmë prapë? – Prapë. Por, si funksionon kjo unë s’e di. Nuk e di që kjo është shumë e mirë në aspekt institucional për progresin e vendit. Mes tjerash, këtu ekzistojnë shumë gjëra të ngjashme sepse ju keni rregulla për qytetarët kosovarë që gjykohen në Gjykatën Speciale, krahasuar me ata qytetarë që gjykohen në gjykatat lokale. Qytetarët duhet të jenë të barabartë para ligjit dhe të kenë mbrojtje të njëjtë. Por, kush e vendos këtë? S’ka organ që e përcakton këtë, sepse është në vet gjyqësorin e Kosovës. Gjykata Kushtetuese, nëse ka fuqi ta bëjë këtë përcaktim, por prapë do të ishte një seksion special i komprometuar nga gjykatës ndërkombëtarë që do të merren me ndonjë çështje kushtetuese. Por, kjo varet nga mekanizmat e vendosur këtu.

Kjo iu referohet edhe të drejtave të njeriut. Nga ajo se kush do të jenë individët që do të gjykohen në këtë gjykatë.

Pikërisht këtu bëhet fjalë për mbrojtje të barabartë. Është kjo! Dhe nuk e di se si gjykata do të merret me këtë sfidë të caktuar. Mendoj se është shumë e qartë se gjykata do të veprojë në të gjitha rastet që tashmë janë ‘fait acompli’ dhe ishin për një kohë. Tani si ndodhi kjo? Ku është interesi kushtetues në negocimin e sistemit të drejtësisë jashtë kombit.

Dhe çfarë lloj rezultatesh mund të presim kur i përmendim gjithë këto çështje të vështira?

Epo, njëherë kur të themelohen, gjykatat kanë mënyra të çuditshme të zbatimit të drejtësisë në sistemet e brendshme. Mendoj se përfundimisht kur shohim pas Tribunalin për krimet në Ish-Jugosllavi, dikush mund të zë një pozitë për ndonjë vendim që mund të pajtohemi ose jo me rezultatin, por organi i ligjit ishte krijuar. Është diçka shumë fitimprurëse për të gjithë në botë sepse është organ i ligjit. Dhe nëse gjykata e gjykatësit do të silleshin me përgjegjësi, për çka mendoj unë se do ta bëjnë, sepse ata shumica sillen me përgjegjësi dhe përqendrohen në faktet rreth fajit apo pafajësisë së individit dhe ka shpjegim dhe ekzaminim të gjerë të tyre, atëherë rezultati do të jetë sigurisht në rregull. Por nëse kjo nuk do të jetë aq mirë për evoluimin dhe rritjen e kombit në aspekt institucional, mendoj se është çështje tjetër.

E kur flasim për evoluimin dhe rritjen e kombit atëherë mund të themi se kjo gjykatë speciale përpiqet të jetë raciste në fund. Sepse këtu do të gjykohen vetëm njerëz nga një etni. Duhet të jeni shqiptar të gjykoheni nga kjo gjykatë. Ironikisht dhe nëse jeni kosovar apo shqiptar nuk mund të jeni gjykatës apo prokuror, andaj etnia luan rol të rëndësishëm këtu. Atëherë çfarë mesazhi iu jep kjo njerëzve?

Kosova nuk është në gjendje të merret me çështjet e saj dhe ka nevojë të ketë ‘njëfarë lloj prindi’ që të ballafaqohet me çështjet e saj.

Por siç e dini, gjyqtarët dhe prokurorët lokalë në fakt nuk janë lejuar që të merreshin me rastet e krimeve të luftës sepse UNMIK-u i mori dhe EULEX-i po ashtu. – Po, e kuptoj.

Andaj nëse s’u keni dhënë rast prokurorëve dhe gjyqtarëve lokalë të merren me këtë, si mund të dini se si do të përfundojë kjo?

-Mendoj se pjesërisht përgjigja ndaj kësaj pyetjeje shkon nëse e marrim parasysh një gjyqtar që ishte këtu, mendoj se quhej Hardgrave, për një kohë të caktuar, dhe ai kishte kërkuar ndryshime në aspektin se si procedoheshin rastet. Por, zbatimi i këtyre, krijimi dhe mjedisi në komunitet dhe kuptimi i kësaj, siç ndodhi këtu në Kosovë, sepse banorët duhej të kuptonin rëndësisë e sistemit ligjor nuk ndodhi, nuk kishte trajnime. Kishte pak trajnime për gjyqtarët lokalë për avokatë mbrojtës.

Por, natyrisht gjithmonë duhet të fillojmë diku. Tani as 15 vjet pas luftës nuk kemi filluar asgjë.

Por ju gjithmonë keni qenë palë e cila ka dhënë peshq, nuk keni qenë prej atyre që s’i t’i kapni. Duhet të kuptoni se kur e them këtë atëherë kam besim se avokatët dhe gjyqtarët në Kosovë janë njerëz kompetentë, që mund të praktikojnë trendët. Andaj në çështjet e veçanta si korrupsioni ose krimet e luftës, të tjerët janë të specializuar në këtë. Sidoqoftë, ne këtu nuk po merremi me kritika që ishin këtu në Kosovë. Lidhur me atë çfarë po flasim ne në aspektin e konfliktit që ndodhi është se disa prej individëve janë gjykuar në Hagë dhe konsideroheshin heronj dhe të rëndësishëm për shoqërinë, atëherë mund të gjykoni dikë për përfshirje në aktivitete kriminale. Unë s’mendoj se është e vërtetë. Unë mendoj se kjo ishte e dëmshme për shoqërinë, pavarësisht se kush e dëmtoi atë, shoqëria duhet të merret me ata që devijojnë nga normat. Unë kam besim se kjo mund të ndodhë kudo në botë. Edhe në demokraci, e kjo është e tillë.

Por, ju nuk keni raste se kur kjo dëshmohet atëherë kalon në paragjykim. Tashmë 15 vjet pas luftës nuk kishim rast të lëmë prokurorët e gjyqtarët lokalë të dëshmohen në luftimin e krimeve të luftës e tani ballafaqohemi me paragjykime se ata s’mund ta bëjnë këtë.

Unë mendoj se munden. Edhe rastet e krimeve të luftës. Besoj se mund të jetë sfiduese dhe e vështirë, por në situata të tilla mund të mos jenë të popullarizuar.

Në këtë situatë prapë nuk ndihmon në rritjen e kombit dhe sistemit gjyqësor, sepse nëse shihni pak pas, gjatë viteve të 90-ta, atëherë gjyqtarët lokalë dhe prokurorët ishin përjashtuar nga puna. 15 vjet ishin përjashtuar nga trajtimi i rasteve të rënda dhe tani 25 vjet pas kemi gjeneratën e njerëzve, të cilët jetojnë në Kosovë dhe mendojnë se nëse një prokuror apo gjyqtar lokal, që flet gjuhën lokale, s’mund t’ju gjykojë edhe nëse jeni kriminel. Ai duhet të flasë një gjuhë tjetër që të mund t’ju nxjerrë në gjykim dhe të keni një gjykim të drejtë.

-Fatkeqësisht kjo është shkatërruese për gjithë sistemin gjyqësor që ekziston këtu. Dhe është shumë me rëndësi që të njihet se sistemi i drejtësisë është diçka që merr vite, dekada dhe sinqerisht duhet shqyrtuar ato sisteme paraprake. Si atë në SHBA. Shikoni sa i vjetër është. Gati 400 vjet dhe ka ende mungesa në disa raste. Nuk u bë menjëherë sistem i drejtë dhe ende ka njerëz që edhe sot e kritikojnë, ende do të thoshin se sistemi i drejtësisë në Amerikë, Angli, Gjermani e Francë nuk është i përshtatshëm për të gjithë. Por, kjo është pjesë e natyrshme në çdo komb sepse gjithmonë do të ketë vështirësi sepse do të ketë njerëz që do të përjashtohen nga ajo se si drejtësia duhet të operohet në shtetin e caktuar. Nuk dua të jem i ashpër në mendim, por duhet marrë në konsideratë. E di se ka presion dhe e di se duhet marrë në konsideratë se kjo është në interesin më të mirë, por njëkohësisht duhet të jeni kritikë ndaj asaj se nëse gjykata që do të formohet në fakt do të garantojë mbrojtje kushtetuese për secilin qytetar që do të gjykohet aje ose individë që do të gjykohen sepse, mësa e kam kuptuar, ajo gjykatë do të gjykojë edhe disa raste që ndodhen pas luftës. Nëse është ashtu, kjo s’nënkupton se individët që s’janë kosovarë, që mund të ishin të përfshirë në hetime edhe pse s’e di çfarë janë, mund të gjykohen.

Nëse shikojmë argumentet pse duhet ta kemi gjykatën atëherë ishte se s’kishim gjykime të drejta dhe shumë raste të hetuara s’u përfunduan si duhej. Shumë dëshmi u ndryshuan, dëshmitarët u kërcënuan. Ju ishit avokat edhe në rastin e Ramush Haradinajt, dhe e dimë se ai rast ishte i pari që u dërgua në rigjykim që nga formimi i ICTY-së.

-Ishte rasti i parë që u çua në rigjykim pas lirimit nga të gjitha pikat e aktakuzës, që nënkupton se rasti dështoi sepse prokuroria dështoi të themelojë fajin e tre individëve që ishin në gjykim.

Dhe ata u çuan në rigjykim, bazuar në argumentet e njëjta.

-Dëshmitarët u kërcënuan, u deshën procedura të reja dhe dështoi për të dytën herë.

Edhe më e rëndësishme është se dëshmitarët që dëshmuan në rigjykim nuk ishin kërcënuar dhe kurrë s’u kërcënuan dhe nuk u ndikuan nga askush në kontekstin e mbrojtjes. Atëherë këta tre zotërinj dolën prapë në gjykim, pasi u liruan, bazuar në disa pohime që s’kishin të bënin me rastin. Por, kishte perceptim dhe mendoj se e dini se kishte perceptim se Kosova është, s’di nëse po e përdori fjalën e duhur, “Perëndimi i egër’ jashtë kontrolli. Mua nuk më duket ashtu. Jam këtu që 10 vjet..

Po shohim ndonjë reprizë të asaj çfarë ndodhi me rastin e Ramush Haradinajt tani edhe në gjykatë speciale sepse po përdoren argumente të njëjta që të themelohet kjo gjykatë dhe shohim se rasti i Haradinajt kishte dy episode me fund të njëjtë.

-Sistemi i drejtësisë penale është një sistem i çuditshëm dhe nëse është reprizë s’mund të përgjigjem. Ka mundësi që të ketë raste të njëjta, rezultate të njëjta. Do të ketë akuza dhe të tilla. Por, kjo ndodh në sistemin e drejtësisë nëse është i drejtë. Nëse dëshmohet se individi që gjykohet duhet të fajësohet në bazë të fakteve të besueshme dhe nëse ka dështim të provave, që është shpesh perceptim i asaj çfarë ndodhi, por nuk është fakt se çfarë ndodhi dhe nëse perceptimi është i pasaktë, fatkeqësisht individi duhet t’i nënshtrohet gjykimit. Por, nëse perceptimi është i pasaktë nga prokurori dhe ai dështon ta dëshmojë atë, atëherë gjyqtari në mënyrë të drejtë e shpall individin të pafajshëm. Kjo ishte përvoja ime në ballafaqimin e rasteve kosovare në Hagë, madje në disa raste.

Kur e themi këtë atëherë themi se rrënjët e gjykatës speciale vijnë në Tribunalin e Hagës sepse prokuroria atje nuk mund të gjykonte dikë bazuar në pohimet e disa librave të Carla del Pontes dhe i përdori ato hetimet përmes Këshillit të Evropës dhe përfunduam me këtë. Atëherë diçka që s’u krye në një gjykatë si Haga, po e përjeton reprizën.

-Ju mund ta thoni këtë, por unë s’mund ta komentoj këtë.

***

Zotëri Smith, duke e pasur këtë Gjykatë Supreme tani, pas gjykatave të UNMIK-ut dhe atyre të EULEX-it, a është një pranim se këto gjykata kanë dështuar në Kosovë?

Nuk mendoj që kanë punuar aq mirë, nuk mendoj që kanë punuar mirë për disa nga arsyet që kemi folur më herët. Midis tjerash, ajo që ndoshta është më e rëndësishmja është se nuk kishte transferime të ligjeve dhe aftësive për të mundësuar aplikimin e këtij sistemi.

– Duke e lexuar draftligjin e kësaj gjykate, kësaj gjykate i është dhënë autoriteti të gjykojë edhe rastet të cilat kanë përfunduar dhe për të cilat ka pasur një verdikt.

– Ekzistojnë disa principe të ligjit për integritetin e institucionit dhe njëri prej tyre është principi i rrezikut të dyfishtë. Asnjë individ nuk duhet të gjykohet për të njëjtin rast më shumë se një herë.

– Dhe kështu thuhet gjithashtu edhe në Kushtetutën e Kosovës.

– Ka pasur vëmendje serioze në implikimet e këtij ligji dhe kjo ishte njëra prej çështjeve, të cilat u referohesha. Është jashtëzakonisht e mundimshme të mendohet në një botë moderne, në atë që e quajmë shoqëri e civilizuar, shoqëri demokratike, nocioni që një individ, i cili është dënuar apo shfajësuar për një krim të mëparshëm, të mund të gjykohet sërish. Kjo e hap kutinë e Pandorës. E hap në atë mënyrë që duhet të ketë shumë, shumë kujdes. Sepse lejon në një kontest special, për të cilin po flasim tani, kur ju keni një gjykatë me mandat prej pesë vjetësh.

– Po, prej pesë vjetësh.

– Po realisht, 5 vjet për një gjykatë është kohë e shkurtër. Duhet kohë që këto gjëra të rregullohen. Shumë nga këto raste nuk mund të bëhen shpejt, asnjë nga këto raste. Këto raste janë të komplikuara sa u përket hetimeve, apo prezantimit të dëshmive, pastaj për çështjet ligjore që ekzistojnë deri në këtë ditë, sa i përket të drejtës ndërkombëtare dhe do të ketë shumë çështje që do të jenë të ngritura, jo vetëm me gjykatën ndërkombëtare, por edhe me ligjin ndërkombëtar humanitar. Dhe unë po vazhdoj të them ndërkombëtare, nuk po them se kjo është lokale, sepse ligji që do të aplikohet në këtë gjykatë nuk do të jetë ligji lokal, por do të jetë ligj ndërkombëtar dhe do të jetë ligj unik për këtë tribunal.

– Ky është si një eksperiment?

– Ligji është si eksperiment.

– Kosova është bërë si laborator tani.

– Po, mendoj se Kosova është e tillë në disa kuptime, dhe në mënyrë të arsyeshme është kështu, sepse Kosova është një shtet i ri. Dhe një shtet i ri duhet të merret me disa eksperimente. Dhe këtë mund ta shihni edhe në gjërat tjera që ndodhin në Kosovë. Eksperimenti nuk është unik vetëm në sistemin gjyqësor. Nëse është eksperiment i mirë apo i keq, nëse po rritet një kulturë e shëndetshme apo jo, kjo është një pyetje e vështirë. Por, fakti që është një eksperiment në vetvete, nuk mendoj që në fund të fundit duhet të mos ketë fare eksperiment.

– Por, ne jemi në fazën finale…

– Ju lutem ta kuptoni, unë po flas për institucionet dhe nuk duhet të jem jashtëzakonisht abstrakt dhe nëse jam i tillë atëherë kërkoj ndjesë. Por, unë shpresoj që procesi që është lënë të merret kjo gjykatë, gjë që, siç e kam kuptuar unë, përfshin marrjen në konsideratë nga gjykata të bazës së ligjeve që ekzistojnë. Duke marrë parasysh të gjitha problemet kushtetuese që janë të pranishme këtu në Kosovë dhe kur shikohet ligji varg pas vargu dhe ballafaqohet me këto çështje si të tilla, me gjykatësit që janë vendas, me prokurorët që janë vendas, me rregulla të ndryshme të procedurave për qytetarët e Kosovës që gjykohen këtu, duke u ballafaquar me rreziqe të dyfishta, pastaj merret me vështirësitë nëse prokurorët e kuptojnë apo jo ligjin. Prokurori i një tribunali special është në gjendje të arrijë marrëveshje me shtete tjera, pa marrë parasysh nëse do të shkelë apo jo kushtetutën që ekziston këtu. Nga sa kuptoj unë, kjo gjykatë nuk do të mbikëqyret nga askush në Kosovë. Dhe gjykata realisht nuk do të zgjasë për pesë vjet, ajo do të zgjasë për një periudhë më të gjatë kohore dhe vërtetë do të ketë konsekuenca në zhvillimin e sistemit gjyqësor këtu në Kosovë.

– Dhe shumë njerëz janë të shqetësuar se kjo nuk do ta ndihmojë imazhin e Kosovës, pasi duke pasur procese gjyqësore, Kosova do të jetë nëpër media për njerëzit që gjykohen për krime të luftës, apo për krime që kanë ndodhur pas luftës, dhe në anën tjetër, edhe ju jeni shumë i informuar për rajonin, ne kemi shumë masakra që janë bërë gjatë luftës nga forcat serbe, duke përfshirë edhe masakrën më të njohur, masakrën e Prekazit, pastaj masakrën e Reçakut, ku në disa raste është ditur kush e ka pasur komandën atje dhe për këto raste s’ka pasur procese gjyqësore. Dhe ekzistojnë disa, apo disa dhjetëra masakra tjera, si në Izbicë, Çikatovë, Dardani në Pejë dhe shumë të tjera, duke mos i përmendur të gjitha, dhe askush nuk është akuzuar për këto masakra.

– Ideja fondamentale që ekziston në çdo sistem gjyqësor, ku prokuroria ka diskrecion për të hetuar dhe akuzuar çdo individ, për të cilin besohet se mund të ketë qenë i përfshirë në krime, apo situata të caktuara. Pse disa raste nuk janë hetuar? Nuk e di, nuk mund t’ua them. Asnjëherë nuk kam qenë prokuror dhe deri tani askush nuk ka ndarë një informacion të tillë me mua. Mund të ketë arsye që kanë lidhje me dëshmitë, mund të ketë arsye politike, pastaj mund të ketë arsye me natyrë juridike, pra këto janë pyetje që është e pamundur t’u përgjigjesh. Por, çfarë mund të bëhet është të nxirren në pah dhe një prej dilemave që ekziston është se një sistem gjyqësor për krime nuk është zgjidhja për zgjidhjen e vështirësive politike.

– Ka shumë gjëra politike në këto çështje, sepse plani ishte që askush nuk po merrej me krimet e dyshuara që janë kryer në Kosovë dhe në Shqipëri dhe të gjithë po merren me krimet e kryera nga forcat serbe dhe në fund themi se drejtësia duhet të bëhet për të gjitha viktimat në rajon.

– Nuk mendoj se viktimat në rajon ndonjëherë do të besojnë se drejtësia është bërë për të gjitha viktimat. Ky është një aspekt fatkeq i të qenit njeri dhe nuk mendoj se kjo është diçka e arritshme dhe është fatkeqësi që kjo nuk mund të arrihet. Por, edhe një herë ekziston një supozim i nënkuptuar në pyetjen tuaj, ndoshta nuk e dëgjova siç duhet në fillim, por pse të keni një sistem gjyqësor për krime? A duhet një sistem i tillë drejtësie të sjellë drejtësi për viktimat? A është një sistem i tillë i drejtësisë për të sjellë balancë në shoqëri? A është sistem gjyqësor për të përcaktuar nëse individët e akuzuar janë në fakt fajtorë për akuzat që janë ngritur kundër tyre. A është sistem i drejtësisë për të krijuar të dhëna historike, që dikur besohej se do të ndodhte në Hagë? Dikush është rigjykuar pas një numri vitesh dhe të gjitha këto janë pjesë të aspektit që merren në konsideratë nga sistemi i drejtësisë. Por, të gjitha këto nuk mund të arrihen.

– Por, duhet të ketë dëshirë për t’i arritur ato.

– Absolutisht, gjithmonë duhet të ekzistojë dëshira për të bërë më të mirën në kontekstin që gjykimi të sjellë drejtësi të barabartë në një shoqëri civile.

– Ndoshta keni dëgjuar që Hashim Thaçi, zëvendëskryeministër i Kosovës dhe ish-kryeministër, ka thënë se Kosova do ta akuzojë Serbinë për gjenocid. A ka bazë për një rast të tillë?

– Nuk e di nëse kjo deklaratë do të mund të bazohet në fakte. Mendoj që e dini që së fundmi ka pasur një rast të tillë në ICO, ku kjo çështje u ngrit sërish, dhe kjo çështje mbase do të ngritët sërish me kalimin e kohës, sërish e sërish e sërish. Një prej gjërave që duhet të kuptohet dhe është me rëndësi të dihet se si definohet gjenocidi. Vrasjet në masë që janë të dënueshme dhe që duhet të dënohen nga çdo qenie njerëzore dhe kjo nuk do të thotë se domosdoshmërisht ligjërisht është gjenocid, pa marrë parasysh shkallën e këtyre krimeve. Unë nuk e kam studiuar këtë çështje, për ta kuptuar më mirë nëse ka bazë ligjore për gjenocid.

– Siç e përmenda më herët, ju keni qenë avokat mbrojtës për gjeneralin Momçillo Perishiq, i cili ishte shef i stafit në Armatën Jugosllave deri në vitin 1998. Ai fillimisht u dënua me 27 vjet dhe pastaj u lirua. Duke qenë avokat mbrojtës në të dyja anët, a mendon se rigjykimet ndihmojnë në pajtimin në rajon?

– Jo.

– Pse?

– Sepse nëse emocionet dhe besimet e njerëzve nga të dyja palët e këtyre konflikteve asnjëherë nuk mund të kënaqen përmes një gjykimi. Ju pëlqeu apo jo, në gjykim njëra palë fiton e tjera humb. Pala që fiton besojnë se kjo është diçka e mirë se ata kishin të drejtë dhe pala që humb mendon se i është bërë e padrejtë dhe që ajo që ka ndodhur nuk është e drejtë. Dhe kjo është një prej fushave ku ka dallime midis asaj që ndodh në gjykatë dhe asaj që ndodh në shoqëri. Në mënyrë që të ketë pajtim në rajon, njerëzit duhet të ulen e të ushqehen së bashku, të bisedojnë me njëri-tjetrin, të luajnë sport me njëri-tjetrin, të edukohen së bashku dhe ta kuptojnë se çfarë dallimesh kanë ekzistuar, çfarë problemesh kanë ekzistuar dhe që do të vazhdojnë të ekzistojnë në të ardhmen. Por, unë nuk mendoj se mund ta përdorni një sistem gjyqësor si mekanizëm për pajtim, që është, ndoshta fatkeqësisht, por duket se kjo do të jetë e vërteta sërish dhe sërish dhe sërish. Kjo ka ndodhur në ICTY, ka ndodhur edhe në ICTR, kjo ka ndodhur edhe në tribunalin në Kamboxhia, njësoj ka ndodhur edhe në gjykatën speciale në Sierra Leone dhe kjo do të ndodhë dhe pjesërisht është e vërtetuar që është e vërtetë, edhe në gjykatën ndërkombëtare për krime. Ne nuk po arrijmë pajtim midis palëve. Që është fatkeqësi, sepse do të ishte mirë që të jetojmë në një botë ku do të mund të uleshim si këtu tani dhe të diskutojmë rreth vështirësive, për të gjetur zgjidhje për krijimin e një bote më të mirë, e jo për të treguar me gisht kah ata që kanë qenë të përfshirë në konflikt. Unë nuk miratoj konfliktin, kjo është një pjesë fatkeqe e njerëzimit. Ju mund ta keni vërejtur që po e mbajë një shenjë për paqe, dhe këtë e mbajë gjatë gjithë kohës, sepse besoj shumë, jo vetëm në mesazhin fillestar nga viti 1958 për çarmatimin nuklear, por edhe si një simbol për paqe në botë.. është e çuditshme ngaqë puna ime ka të bëjë me luftën.

– Dhe këtë desha ta them, se është e çuditshme dhe ironike kur e dëgjoni ta thoni këtë, sepse ju merreni me këto çështje, sepse po të mos kishte konflikte këtu…

– … nuk do ta bëja punën që e bëj, kjo është e vërtetë.

– Ne po flasim për këtë gjykatë speciale, që pritet të formohet dhe ju keni shumë përvojë në rajon dhe po supozoj se ju do të jeni i përfshirë në ketë gjykatë speciale.

– Po, unë punoj me një ekip njerëzish këtu në Kosovë si edhe në Hagë. Tani jam duke punuar në mbrojtje të zotëri Selimit dhe po punoj me zotëri Gashin dhe zotëri Dobrunën. Dhe këta zotërinj jo vetëm që janë të përfshirë në raste, por ata dhe më mësojnë gjëra. Ata si avokatë që e njohin më mirë kulturën, më japin mua informacione që nuk do t’i kisha pa ekspertizën e tyre, ata janë pjesë e një përvoje të kënaqshme dhe e mrekullueshme. Dhe nuk besoj se do t’i kuptoja të gjitha po mos ta kisha dikë që e kupton më mirë rajonin.