Departamenti i Shtetit amerikan (DASH) ka publikuar raportin mbi Klimën e Investimeve në Kosovë për vitin 2020, ku renditen një sërë problematikash.

Në raport thuhet se Kosova ka potencial për të tërhequr investime të huaja direkte, por ky potencial është i kufizuar nga dështimi për të adresuar çështje serioze strukturore përfshirë integrimin e kufizuar ekonomik rajonal dhe global; paqëndrueshmëria politike dhe ndërhyrja në ekonomi; korrupsioni, etj.

Pandemia COVID-19, thuhet më tej në raport, nuk ka gjasa të çojë në ndryshime të konsiderueshme të përhershme në politikat e investimeve.

Një tjetër problem në raport përmendet shkalla e lartë e papunësisë, zyrtarisht 25.7 për qind në 2019, ku nivelet e papunësisë për punëkërkuesit për herë të parë dhe gratë janë dukshëm më të larta se niveli zyrtar.

Megjithatë, thekson raporti, përkundër sfidave, Kosova ka tërhequr një numër investitorësh të rëndësishëm duke përfshirë disa firma ndërkombëtare dhe franshizat e SHBA. Disa investitorë janë tërhequr nga popullsia relativisht e re e Kosovës, kostot e ulëta të punës, afërsia relative me tregun e BE-së, thuhet në raport.

Detaje të raportit:

Pavarësisht se ishte një nga vendet më të reja dhe më të varfra të Evropës, Kosova ka regjistruar norma pozitive të rritjes ekonomike, mesatarisht gati katër për qind, gjatë dekadës së fundit.

Kosova ka potencial për të tërhequr investime të huaja direkte, por ky potencial është i kufizuar nga dështimi për të adresuar disa çështje serioze strukturore përfshirë: integrimin e kufizuar ekonomik rajonal dhe global; paqëndrueshmëria politike dhe ndërhyrja në ekonomi; korrupsioni; një furnizim jo i besueshëm i energjisë; një sektor i madh informal; vështirësia në krijimin e të drejtave pronësore dhe sundimi i paqartë i ligjit, duke përfshirë një mungesë të dukshme të zbatimit të kontratës.

Aftësia e vendit për të mbështetur rritjen ekonomike mbështetet në mënyrë të konsiderueshme në mbështetjen financiare ndërkombëtare dhe remitancat.

Pandemia COVID-19 nuk ka gjasa të çojë në ndryshime të konsiderueshme të përhershme në politikat e investimeve. Që nga prilli i vitit 2020, qeveria kishte miratuar disa masa emergjente të ndihmës që nuk kërkonin ndryshime legjislative.

Këto masa janë të gjitha të përkohshme dhe të përqendruara në ruajtjen e niveleve të punësimit dhe ndihmën e bizneseve për të ruajtur likuiditetin. Si të tilla, ato nuk ndikojnë në mjedisin e gjerë të politikës së investimeve. Qeveria njoftoi gjithashtu një paketë të masave të rimëkëmbjes ekonomike, por që nga prilli i vitit 2020, ajo ishte ende duke punuar në finalizimin e paketës.

Shumë institucione financiare ndërkombëtare kanë parashikuar që normat e rritjes ekonomike në Kosovë të bien nga një parashikim para-pandemik i rritjes pozitive prej katër për qind në një tkurrje post-pandemike deri në pesë për qind. Kjo përfshin FMN (-5 për qind), Bankën Botërore (-4,5 për qind) dhe Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (-4,5 për qind).

Në vitin 2019, fluksi neto i investimeve të huaja direkte në Kosovë u vlerësua në 292 milionë dollarë, afër mesatares 10-vjeçare prej 296 milionë dollarë. Stoku i investimeve të portofolit në 2019 arriti në 2.05 miliardë dollarë, me letra me vlerë të kapitalit prej 1.67 miliardë dollarë dhe letra me vlerë të borxhit prej 385 milionë dollarë. Pasuritë e paluajtshme dhe aktivitetet e qiradhënies janë përfituesit më të mëdhenj të investimeve të huaja direkte, të ndjekura nga shërbimet financiare dhe energjia. Ushqimi, IT, infrastruktura dhe sektorët e energjisë janë në rritje dhe ka të ngjarë të tërheqin investimet e huaja direkte të reja.

Megjithëse sektori i drejtësisë mbetet i dobët në zbatim, ligjet dhe rregulloret e Kosovës janë në përputhje me standardet ndërkombëtare për mbështetjen dhe mbrojtjen e investimeve. Kosova ka një taksë të sheshtë të korporatës prej 10 për qind.

Në vitin 2016, Kosova ratifikoi një ligj strategjik për investime që synonte të lehtësonte hyrjen e tregut për investitorët në sektorët kryesorë dhe qeveria bashkëpunoi me USAID dhe donatorë të tjerë ndërkombëtarë për të filluar Fondin e Garantimit të Kredisë së Kosovës, i cili përmirëson qasjen në kredi.

Me ndihmën e USAID, Qeveria e Kosovës vazhdoi një seri reformash në mjedisin e biznesit të cilat kontribuuan në përmirësimin e renditjes dhe rezultatit të Kosovës në Raportin e Bërjes së Biznesit të Bankës Botërore gjatë viteve. Në Raportin e Bërjes së Biznesit 2020, Kosova u rendit në vendin e 57 nga 190 ekonomikë të anketuar dhe u njoh si një ndër 20 ekonomitë më të mira në botë.

Të drejtat dhe interesat e pronës zbatohen, por dobësitë në sistemin ligjor dhe vështirësitë që lidhen me krijimin e pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme, pjesërisht për shkak të pretendimeve konkurruese që dalin nga historia e konfliktit me Serbinë, mund ta bëjnë të vështirë zbatimin.

Kosova ka një kornizë të mirë ligjore për mbrojtjen e të drejtave të pronës intelektuale (IPR), por zbatimi mbetet i dobët, kryesisht për shkak të mungesës së burimeve. Ndërsa vjedhja e IPR-së ndodh në Kosovë, ajo nuk është e përhapur.

Të gjitha sistemet ligjore, rregullatore dhe të kontabilitetit në Kosovë janë modeluar sipas standardeve të BE-së dhe praktikave më të mira ndërkombëtare. Kompanitë e listuara publikisht kërkohet të jenë në përputhje me standardet ndërkombëtare të kontabilitetit.

Investitorët duhet të vënë në dukje se përkundër kërkesave rregullatore për konsultim publik dhe krijimin e një platforme online për komente publike (http://konsultimet.rks-gov.net), disa grupe biznesi ankohen se rregulloret miratohen me pak diskutime thelbësore ose kontribut të palëve të interesit.

Kohët e fundit, mjedisi politik është karakterizuar nga cikle të shkurtra zgjedhore dhe periudha të zgjatura të qeverive të përkohshme. Për shembull, qeveria aktuale, e formuar në shkurt 2020 ra 50 ditë më vonë dhe që prej asaj kohe është në statusin e kujdestarit. Ndërsa ambienti në vend po rritet gjithnjë e më i politizuar, Ambasada nuk është në dijeni të ndonjë dëmtimi të projekteve tregtare ose instalimeve.

Publiku vazhdimisht rendit shkallën e lartë të papunësisë së Kosovës (zyrtarisht 25.7 për qind në 2019), si ndër shqetësimet e saj më të mëdha. Nivelet e papunësisë për punëkërkuesit për herë të parë dhe gratë janë dukshëm më të larta se niveli zyrtar. Shumë ekspertë përmendin një boshllëk të aftësive dhe pagën e lartë të rezervimit si faktorë të rëndësishëm kontribuues.

Përkundër sfidave, Kosova ka tërhequr një numër investitorësh të rëndësishëm duke përfshirë disa firma ndërkombëtare dhe franshizat e SHBA. Disa investitorë janë tërhequr nga popullsia relativisht e re e Kosovës, kostot e ulëta të punës, afërsia relative me tregun e BE-së dhe burimet natyrore. Kosova siguron qasje preferenciale në tregun e BE përmes një Marrëveshjeje Stabilizimi dhe Asociimi (MSA).